Historia
Zamek Neuenburg powstał w drugiej połowie, a być może nawet i pod koniec XIV wieku. Pierwsza pewna informacja o nim odnotowana została dopiero w 1411 roku. Wzniesiono go z powodu wzmocnienia południowej granicy Inflant, której fortyfikacje okazały się niewystarczające by powstrzymać serię najazdów litewskich z połowy XIV stulecia. Co najmniej od początku XVI wieku do Neuenburga sprowadzano chorych bądź starszych członków zakonu krzyżackiego, zamek musiał więc być uważany za stosunkowo bezpieczny. W 1548 roku, po przeprowadzce na zamek emerytowanego komtura Eberharda von Schuren, w jego wnętrzu urządzono kaplicę.
Po sekularyzacji inflanckiej gałęzi zakonu, Neuenburg przejął były komtur Doblen, Matthias von der Recke, już jako świecki rycerz. Był to przełomowy moment dla zamku, gdyż potomkowie komtura zarządzali nim przez kolejne 300 lat, aż do 1920 roku. Jako wierni poddani księstwa kurlandzkiego brali oni udział w walkach polsko – szwedzkich po stronie Rzeczypospolitej, przez co Neuenburg był niszczony przez żołnierzy szwedzkich, najpoważniej w 1625 roku. Zniszczenia te stały się powodem gruntownej przebudowy, która nadała zamkowi wygląd nowożytnej rezydencji.
W 1906 roku budowlę włącznie z dziełami sztuki, archiwum i biblioteką rodziny von der Recke spalili antycarscy rewolucjoniści. Choć przeprowadzone dwa lata później prace remontowe przywróciły częściowo wygląd rezydencji sprzed pożaru, to jednak nie odtworzyły w pełni historycznego wyglądu, zwłaszcza zamkowych wnętrz. W 1919 roku zabytek przejęty został przez państwo łotewskie, a po 1944 roku urządzono w nim biura i dom kultury. W latach 60-tych i 70-tych XX wieku zamek poddawany był pracom budowlano – remontowym.
Architektura
Neuenburg usytuowano nad stawem młyńskim, na niewielkim półwyspie, którego wschodnią część trzeba było odciąć przekopem, aby uzyskać pełną ochronę. Pierwotnie zamek posiadał jedynie pojedynczy obwód muru obronnego, zamykającego dziedziniec o trapezowatym rzucie. Długość jego boków wynosiła około 30 i 43 metry. Jako że budowla początkowo była bezwieżowa, obrona musiała się opierać na kurtynach, w koronie których zapewne przebiegał chodnik straży, przypuszczalnie chroniony przedpiersiem. W miejscach gdzie do kurtyn dostawione były zabudowania, chodnik straży mógł mieć formę krytego ganku obronnego na poddaszu.
Średniowieczną zabudowę mieszkalno – gospodarczą zamku wzniesiono przy południowo – zachodniej i południowo – wschodniej kurtynie muru obronnego. Zabudowania te skomunikowane były ze sobą zewnętrznym drewnianym gankiem, umieszczonych na dziedzińcu na wysokości pierwszego piętra. Przez przyziemie skrzydła południowo – zachodniego przebiegał przejazd bramny. Pozostałe pomieszczenia przyziemia, wszystkie rozmieszczone w układzie jednotraktowym, zgodnie ze średniowieczną praktyką zapewne pełniły funkcje gospodarcze. Komnaty mieszkalne i reprezentacyjne zapewne znajdowały się na piętrze.
Pod koniec XV wieku w południowym narożu zamku wzniesiono masywną, przysadzistą wieżę o cylindrycznym rzucie średnicy 11,5 metrów, prawdopodobnie przystosowaną już do użycia broni palnej. Za sprawą wysunięcia prawie całego obwodu wieży przed mury zamku, chroniła ona bramę, wjazd na teren zamku oraz szyję półwyspu. Ponadto zamek mógł posiadać niewielkie wieżyczki o formie bartyzan, rozmieszczone w narożnikach murów nad ostrołucznymi arkadkami osadzonego na kamiennych konsolach fryzu (podobnie jak na zamku Doblen). Wraz z narożną wieżą działową wzmocniony został wjazd do zamku, poprzedzony prostym przedbramiem, jedną ścianą połączonym ze skrzydłem południowo – zachodnim a drugą z samą wieżą.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych jednak w formie mocno zmienionej w stosunku do pierwotnego kształtu. Całkowicie nowożytnym dodatkiem jest mieszkalne skrzydło przy zewnętrznej elewacji muru północno – wschodniego, niewielki budynek bramny oraz kamienny krużganek powstały na miejscu drewnianego. Pozostałe zabudowania są wyższe o jedno piętro od średniowiecznych. Najbardziej wyróżniającym się elementem o metryce późnośredniowiecznej jest narożna okrągła wieża z XV wieku. Po stronie północnej można zauważyć pozostałości ostrołucznych arkad gotyckiego fryzu. Obecnie na zamku funkcjonuje hotel.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.