Gaujiena – zamek zakonny Adsel

Historia

   Zamek w Gaujiena (Adsel) powstał w odizolowanej enklawie ziem zakonu  krzyżackiego przy środkowej części wschodniej granicy Inflant, pomiędzy terytorium arcybiskupstwa ryskiego od południa i zachodu, a księstwem dorpackim od północy. Był on jednym z najstarszych zamków zakonnych w Inflantach, gdyż powstał między 1236 a 1238 rokiem na miejscu zdobytego wcześniej przez krzyżowców pogańskiego grodu. Ze względu na swój konwentualny kształt zakłada się iż miał on być siedzibą komturii, jeśli jednak tak było to utracił tą funkcję już w połowie XIV wieku na rzecz zamku Marienburg.
   W rękach krzyżackich Adsel pozostał do 1558 roku, kiedy to zdobyły go wojska Iwana Groźnego. W czasie wojny inflanckiej zamek jeszcze kilkakrotnie zmieniał właścicieli, a około 1560 roku doznał poważnych zniszczeń. Odbudowę przeprowadzono po podporządkowaniu większości Inflant państwu polsko – litewskiemu, dzięki czemu zachował swoje militarne znaczenie i uczestniczył w wojnach polsko – szwedzkich z początku XVII wieku. W latach dwudziestych tamtego wieku zajęli go Szwedzi, a w 1702 roku został ostatecznie zniszczony przez wojska Piotra Wielkiego. Od tamtego czasu pozostaje w ruinie.

Architektura

   Zamek usytuowano na wzniesieniu w płytkim zakolu rzeki Gauja, ku której na zachodzie opadały strome stoki. Składał się z przedzamcza i części głównej o wymiarach 29×27 metrów, która posiadała otoczony zabudowaniami, wewnętrzny, wąski dziedziniec o prawie kwadratowym kształcie i wymiarach 11×9 metrów. Brama o szerokości 2,8 metra prowadziła przez mur północno-wschodni. Na południe od zamku górnego rozpościerał się szeroki pas międzymurza z pojedynczym załamaniem i z wzmacniającą zewnętrzny mur w narożniku czworoboczną wieżą. Północne przedzamcze chroniła kolejna wieża o półokrągłym planie. Miała 12,4 metra szerokości i ponad 16 metrów wysokości, a jej wnętrze pokrywało sklepienie gwiaździste.

Stan obecny

   Do dnia dzisiejszego przetrwał fragment zamku górnego, mniejszy fragment z bramą, relikty wieży północno – zachodniej na przedzamczu oraz pomniejsze pozostałości budowli. Teren zamku jest mocno zarośnięty drzewami i krzakami, wstęp jest wolny.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.