Historia
Według kroniki Hermanna von Wartberge kościół w Burtnieki (niem. Burtneck) zbudowany został w latach 1282-1284. Prawdopodobnie w okresie tym rozpoczęto prace budowlane, które mogły być kontynuowane jeszcze w XIV wieku. W 1654 roku kościół spustoszony został na skutek pożaru. W latach 1666-1669 odbudowano jego zadaszenie i wybudowano lub nadbudowano wieżę, którą następnie w latach 1683-1689 podwyższono. Wtedy też ponownie wymieniono dach nad nawą i prezbiterium, pomalowano zewnętrzne i wewnętrzne elewacje, odnowiono sklepienia. W XVIII wieku przeprowadzono kilka remontów kościoła, zarówno od strony zewnętrznej, jak i wewnątrz. W latach 60-tych XIX stulecia uszkodzona została wieża, rażona piorunem w czasie silnej burzy. Prawdopodobnie wkrótce potem dokonano jej naprawy, ale gruntowny remont kościoła miał miejsce dopiero w latach 1931-1933. W 1962 roku rozwiązaniu uległa miejscowa gmina. Od 1981 roku prowadzono nad zabytkiem badania, po których w 1988 roku gmina powróciła i przeprowadzono remont.
Architektura
Kościół wybudowany został z kamienia eratycznego, przy wykorzystaniu łatwiejszej do formowania cegły do obramień okiennych i portalowych oraz konstrukcji sklepień. W średniowieczu składał się z trójnawowego korpusu o czterech przęsłach długości i zbliżonego do kwadratu prezbiterium po stronie wschodniej, które uzyskało nieregularną formę z odchyleniami ścian północnej i południowej od osi wzdłużnej korpusu, co mogło wynikać z małej wprawy i doświadczenia budowniczych. Ponadto po północnej stronie prezbiterium usytuowano niewielką zakrystię. Całość posiadała nieco ponad 27 metrów długości i maksymalną szerokość 16,6-17,7 metrów, z czego 6,5 metra przypadało na nawę główną a po 4 metry na nawy boczne.
Wejście do kościoła znajdowało się w północnej i południowej ścianie korpusu. Kolejny portal umieszczono pośrodku elewacji zachodniej, gdzie pierwotnie zamykany był drewnianym ryglem osadzanym do otworu w murze. Portale zamknięto ostrołukami i ujęto uskokowymi obramieniami. Prawdopodobnie podobną formę miały również wszystkie okna, pierwotnie wypełnione ceglanymi maswerkami. Okna w ścianach wzdłużnych mogły być węższe i niższe od okna wschodniego prezbiterium, zwyczajowo najbardziej okazałego w średniowiecznych kościołach. Dekoracje zewnętrznych elewacji skupiały się na fasadzie zachodniej, gdzie umieszczono kilka płycin.
Wnętrze korpusu podzielono na nawy niskimi arkadami z ostrołucznymi, nieprofilowanymi archiwoltami opartymi na masywnych, prostokątnych w przekroju filarach. Narożniki filarów zostały sfazowane poniżej arkad, ale całość charakteryzowała się dużą prostotą i surowością. Pozbawiona własnego oświetlenia nawa główna (doświetlana jedynie oknami naw bocznych, jeśli kościół pierwotnie był halą a nie bazyliką), przykryta została sklepieniem krzyżowym. Nad nawami bocznymi założono drewniane stropy (o ile sklepienia nie uległy całkowitemu zniszczeniu). Prezbiterium otwarto na nawę główną ostrołuczną arkadą tęczy, odpowiadającą wysokością i szerokością arkadom nawy. Jego wnętrze przykryto jednoprzęsłowym sklepieniem krzyżowym.
Stan obecny
Od strony zewnętrznej kościół w znacznym stopniu utracił gotyckie cechy stylistyczne, ze względu na barokową fasadę z wieżą i dwoma masywnymi przyporami oraz przekształcenie większości okien. Spośród pierwotnych detali architektonicznych zachowały się portale zachodni, północny i południowy oraz okno wschodnie prezbiterium. W tym ostatnim przetrwał późnogotycki maswerk, obecnie na skutek zamurowania widoczny jedynie od wewnątrz. Jest on na terenie Łotwy jednym z niewielu zachowanych przykładów detali średniowiecznej architektury sakralnej poza Rygą.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alttoa K., Bergholde-Wolf A., Dirveiks I., Grosmane E., Herrmann C., Kadakas V., Ose I., Randla A., Mittelalterlichen Baukunst in Livland (Estland und Lettland). Die Architektur einer historischen Grenzregion im Nordosten Europas, Berlin 2017.