Historia
Zamek Bērzaune (niem. Bersohn) był jedną z kilku siedzib mieszkalno-obronnych rycerskiego rodu Tiesenhausen, wasali arcybiskupów ryskich. Jego budowę rozpoczęto około 1340 roku, nieopodal starszego, pogańskiego grodu. W 1382 roku prace były już zapewne ukończone, gdyż pod tą datą pojawił się on po raz pierwszy w pisanych źródłach. Prywatną własnością zamek pozostał nawet po upadku arcybiskupstwa ryskiego i pozostałych władztw inflanckich. Tiesenhausenowie utrzymali wysoką pozycję i ulegając częściowej polonizacji, stali się jednym z ważniejszych rodów Rzeczpospolitej. Zamek został zniszczony w czasie licznych wojen ze Szwecją w XVII wieku, a ostatecznie opuszczono go po wielkiej wojnie północnej z początku XVIII stulecia. Pozostawione ruiny szybko zanikły z powodu rozbiórki na materiał budowlany. Ostatnie zniszczenia spowodowały działania militarne z okresu drugiej wojny światowej.
Architektura
Zamek zabudowany został na niewielkim wywyższeniu pośród płaskiego terenu zakola rzeki Bērzaune. Bariery wodne stanowiły istotne zabezpieczenie budowli, gdyż oprócz rzeki oraz fosy od południa ochraniał ją staw. Zamek był dość prostym założeniem obronnym, składającym się z pojedynczego muru obronnego o wymiarach około 51 x 47 metrów. Otaczał on prostokątny w planie dziedziniec, na terenie którego w razie zagrożenia schronić się mogła okoliczna ludność, jak i maszerujące wojsko. Po stronie północnej, wschodniej i częściowo zachodniej przy wewnętrznej elewacji muru obronnego znajdowały się budynki mieszkalne i gospodarcze. Główna brama zamkowa znajdowała się pośrodku wschodniego boku, pomiędzy dwoma skrzydłami, natomiast po przeciwnej, zachodniej stronie usytuowano czworoboczną wieżę, włączoną w obwód obronny i równomiernie wystającą przed obydwa lica muru.
Zabudowania mieszkalne i gospodarcze zapewne miały jednotraktowy układ pomieszczeń. Zgodnie ze stosowanym w średniowieczu schematem przyziemie przypuszczalnie przeznaczone było na cele gospodarcze i pomocnicze, podczas gdy piętra mieściły komnaty mieszkalne i reprezentacyjne. Poddasza mogły być wykorzystywane jako dodatkowa przestrzeń magazynowa oraz do celów obronnych, jako że wszystkie budynki stanowiły zarazem część obwodu obronnego zamku. Według przekazów pisanych z XVI wieku na zamku znajdował się refektarz z kuchnią, komnaty mieszkalne, spiżarnie, spichlerze, a także komora na broń palną i proch.
U schyłku średniowiecza Bērzaune wzmocniono narożną, cylindryczną w planie wieżą południowo – wschodnią o średnicy około 7 metrów (w 1522 roku nazwaną nową), wzmacniającą obronę wjazdu na zamek. Była ona znacznie wysunięta w przedpole, dzięki czemu mogła flankować dwa boki zamku. Z pewnością była przystosowana do użycia broni palnej, podobnie jak zbliżone wieże na zamkach Edwahlen (łot. Ēdole), czy Neuenburg (łot. Jaunpils).
Stan obecny
Do czasów obecnych zachowały się jedynie niewielkie fragmenty murów i wejście do piwnicznego lub pierwotnie parterowego pomieszczenia zalegającego pod nasypem ziemi. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Herrmann C., Burgen in Livland, Petersberg 2023.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.