Historia
Osada na terenie późniejszego Āraiši zbudowana została przez plemię Łatgalów w początkowych latach ostatniej ćwierci VIII wieku n.e. Przybyli oni na okoliczne tereny w VI lub VII wieku, osiedlając się na wschód od grupy plemiennej Liwów i przybyłych nieco później Zemgalów. Z tym drugim ruchem migracyjnym wiązała się budowa ufortyfikowanych osad wyspiarskich, jakie licznie powstawały na licznych jeziorach morenowych Inflant. Āraiši funkcjonowało na przestrzeni pięciu etapów osadniczych, przy czym jednorazowo w osadzie mieszkało od 50 do 90 osób. Główną działalnością jej mieszkańców było rolnictwo, hodowla bydła, pszczelarstwo, rzemiosło i handel, a także łowienie ryb i polowanie. Kres osady nastąpił około połowy XI wieku, na skutek najazdu, spalenia i opuszczenia ruin. Pozostałości osady zostały pokryte wodą z powodu zatonięcia fundamentów i wzrostu poziomu wody w jeziorze.
Architektura
Osada została zbudowana na małej wyspie utworzonej w zachodniej części jeziora morenowego. Zajmowała obszar o wymiarach około 40 x 40 metrów, wyniesiony około 1 metr ponad poziomem wody, za sprawą drewnianej platformy wykonanej z sosnowego i świerkowego rusztu, na który nałożone zostały bale. Obronę zapewniały dwa obwody obwarowań w postaci palisady oraz ścieżka pomiędzy nimi, zapewne służąca do przemieszczania się straży. Droga do osady wiodła przez wąską płyciznę, którą w celu wygody wymoszczono drewnem. Przy wyspie zapewne funkcjonowała też nieduża przystań do której przybijały łodzie mieszkańców i kupców.
Większość zabudowań mieszkalnych posiadała powierzchnię wewnętrzną sięgającą do 30 metrów kwadratowych. Wznoszono je na dwa sposoby: w konstrukcji zrębowej oraz starszą metodą za pomocą połączeń jarzmowych. Starszy sposób polegał na zapewnieniu stabilność konstrukcji ścian za pomocą dwóch słupów z końcami prowadzącymi do jarzma, zapobiegającego ich skręcaniu się względem siebie. Następnie pomiędzy oba słupy wstawiano belki ścienne, kładzione horyzontalnie jedna na drugiej. Domostwa wykonywane w technice zrębowej złożone były z układanych poziomo bali, które łączono ze sobą w narożnikach z ostatkami, czyli wystającymi poza obrys czworobocznego budynku końcami belek. Belki leżące na sobie łączyło się na ogół dębowymi kołkami, chroniąc je przed przesunięciem. Szczeliny pomiędzy nimi należało uszczelnić, przykładowo słomą, pakułami, czy też wysuszonym mchem.
Domostwa wykonane w obu technikach zapewne przykrywane były w podobny sposób, niewysokimi dachami dwuspadowymi, z kalenicami utworzonymi z masywnych i długich bali. Z głównymi pomieszczeniami często sąsiadowały mniejsze dobudówki o gospodarczym przeznaczeniu, wznoszone w tych samych technikach. Domy stały szeregowo, ściana przy ścianie, zwrócone ku sobie dłuższymi bokami. Uliczki pomiędzy zabudowaniami z racji ograniczonej przestrzeni wyspy były bardzo wąskie. Jako że całość znajdowała się na drewnianej platformie, nie było konieczności ich dodatkowego moszczenia.
Stan obecny
Pozostałości osady zostały odkryte i przebadane w latach 1965-1979. Po ocenie pierwszych kampanii wykopaliskowych ówczesne kierownictwo szybko opracowało plan odbudowy obiektu, możliwie najbardziej zgodnego z oryginałem, który opierać się miał na najlepiej zachowanej pierwszej fazie osady. Została ona zrekonstruowana z wysoką historyczną wiarygodnością, na podstawie reliktów drewnianych konstrukcji odkrytych w trakcie prac archeologicznych (podczas wykopalisk odnaleziono i zbadano około 150 różnych budynków, około 3500 artefaktów i ponad 100 nietkniętych i połamanych naczyń glinianych).
Obecnie w Āraiši odtworzonych jest 16 domostw z najstarszego okresu funkcjonowania wczesnośredniowiecznej osady. W ostatnich latach zrekonstruowano też fragment dwóch linii palisady przy bramie. W pobliżu skansenu archeologicznego znajdują się również ruiny zamku zakonnego z XIV wieku i rekonstrukcje domostw z okresu neolitu. Muzeum czynne jest w sezonie letnim (od 1 kwietnia do 31 października): od poniedziałku do niedzieli od 09:00 do 19:00, a w sezonie zimowym (od 1 listopada do 31 marca): w środy i niedziele od 09:00 do 16:00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fournier K., Āraiši – Eine rekonstruierte Pfahlbausiedlung in Lettland, „Düppel Journal – Archäologie Geschichte Naturkunde”, 3/2017.
Meadows J., Zunde M., A lake fortress, a floating chronology, and an atmospheric anomaly: the surprising results of a radiocarbon wiggle-match from Āraiši, Latvia, „Geochronometria: Journal on Methods & applications of absolute chronology”, 41/2014.