Historia
Klasztor augustianów w Cork założony został w okresie panowania króla Edwarda I, pod koniec XIII stulecia lub na początku XIV wieku. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w testamencie Johna de Wynchedona z 1306 roku, który zostawił zakonnikom pieniądze na msze za spokój duszy, nakazał pochować swoje ciało wraz z ciałami augustianów, a także zapisał osiem marek na naprawę stalli augustianów. Kościół klasztorny musiał więc być już wówczas ukończony, przynajmniej w części chórowej i prezbiterialnej. Fundatorem klasztoru według późniejszych przekazów miała być rodzina De Courcey, choć niewykluczone, że była ona tylko jednym z dobroczyńców.
Klasztor augustianów w Cork był bogato uposażony w ziemie, rozciągające się od domu zakonnego, aż do miejscowego portu. Dzięki dogodnej lokalizacji, funkcjonować miał zwyczaj, zgodnie z którym wszyscy kupcy prowadzący w Cork handel zagraniczny, wyjeżdżając i wracając do miasta w interesach, byli zobowiązani do ofiarowania klasztorowi jakiegoś daru. Ponadto augustianie mieli wielu patronów wśród mieszczan, zwłaszcza pośród członków rodziny Nugent i Sarsfield, którzy ufundowali w kościele klasztornym kaplicę. W 1348 roku Edward III wsparł finansowo kilku irlandzkich studentów augustiańskich w Anglii, a w zamian kazał odprawiać msze codziennie w czterech irlandzkich klasztorach tego zakonu, w tym w Cork.
W XVI wieku reformacja nie doprowadziła od razu do upadku klasztoru, pomimo oficjalnej kasaty konwentu z 1541 roku. W 1567 roku jego teren, a także młyn wodny, wydzierżawiono Johnowi Coppingerowi. Dziesięć lat później, w 1577 roku, na mocy listu królowej, niejakiemu Cormacowi Mac Teig McCarthy’emu z Blarney przyznano miejsce domu zakonnego augustianów i jedną trzecią młyna w Dowglas niedaleko miasta, wraz z jego dziesięcinami. Jednak bracia nadal mieszkali w klasztorze, gdyż otrzymali od MacCarthy’ego pozwolenie na przebywanie w pomieszczeniach klauzury. Zostali wygnani lub uciekli dopiero w 1641 roku, w chwili wybuchu wielkiego powstania irlandzkich katolików, skierowanego przeciwko angielskim rządom. Klasztor przypadł następnie dziekanowi Boylowi, który jeszcze w 1650 roku miał w jego zabudowaniach przyjmować gości.
Podczas oblężenia Cork we wrześniu 1690 roku, John Churchill, pierwszy diuk Marlborough, umieścił w ogrodzie klasztoru baterię ciężkich dział, za pomocą których Anglicy zrobili wyłom w murach miasta. Książę miał też osobiście dowodzić oblężeniem i obserwować jego postępy z wieży klasztornej. Po zakończeniu walk zakonnicy prawdopodobnie już nie powrócili do klauzury. Od około połowy XVIII wieku budynek pełnił funkcję rafinerii cukru, ale spłonął w 1799 roku. Po tym wydarzeniu stopniowo rozebrano wszystkie zabudowania klasztorne, za wyjątkiem wieży kościelnej. Do 1852 roku na planie ulic miasta nie było już po nich żadnego wyraźnego śladu.
Architektura
Klasztor założony został po południowo – wschodniej stronie lokacyjnego miasta średniowiecznego, poza obwodem jego miejskich murów obronnych, oddalonych o kilkaset metrów i rozdzielonych jednym z rozgałęzień rzeki Lee. Koryto rzeczne oraz nadrzeczne morkadła ograniczały teren klasztoru od północy, natomiast od południa jego granicę wyznaczał biegnący równoleżnikowo trakt. Teren augustianów prawdopodobnie ogradzał niski kamienny mur, rozciągający się po wschodniej stronie kościoła klasztornego i zabudowań klauzury.
Kościół klasztorny przypuszczalnie miał formę zbliżoną do wielu innych świątyń żebraczych zakonów z terenu Irlandii. Prawdopodbnie składał się z pojedynczej nawy i czworobocznego prezbiterium, które rozdzielone były smukłą czworoboczną wieżą, połączoną z ramionami transeptu. Nad dachami korpusu i prezbiterium wieża górowała dwoma rozdzielonymi gzymsem kordonowym kondygnacjami. Z nich najwyższa, zapewne przeznaczona na dzwony, doświetlana była wąskimi otworami okiennymi z półkolistymi zamknięciami. Przyziemie wieży otwierało się na nawę wysoką i fazowaną arkadą z ostrołucznym zamknięciem. Podobna arkada zwrócona była również w stronę prezbiterium oraz na północ i południe w stronę ramion transeptu. Przyziemie wieży zostało przykryte sklepieniem kolebkowym.
Zabudowania klauzury prawdopodobnie sąsiadowały z kościołem od strony północnej, tak by mogły znajdować się bliżej rzeki. Wzniesione mogły być z czerwonawego piaskowca, od którego klasztor uzyskał później nazwę „czerwonego opactwa” (ang. Red Abbey). Kolejne zabudowania znajdowały się także po południowej stronie kościoła, przy czym prawdopodobnie ani jedne, ani drugie nie wystawały znacząco przed jego fasadę. W chwili kasaty na terenie klasztoru oprócz kościoła znajdować się miały dwie kaplice, stare i nowe dormitorium, sala (zapewne refektarz lub kapitularz), spiżarnia, kuchnia, krużganek, sześć pomieszczeń i sześć piwnic.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z klasztoru augustianów zachowała się jedynie XIV-wieczna wieża kościelna, usytuowana przy niewielkim placu na ulicy Red Abbey. W jej murach widocznych jest kilka otworów okiennych oraz arkady w przyziemiu, a także rozdzielające elewacje gzymsy. Jeszcze na początku XX wieku w murach domów w pobliżu nowożytnego kościoła św. Finbarra po północnej stronie wieży, widoczne były ostrołuczne otwory okienne, identyfikowane z refektarzem klauzury augustianów. Do dziś zachował się tam jeden ostrołuczny, częściowo zmodyfikowany i zamurowany otwór okna lub portalu. Ponadto kilka niskich kamiennych ścian z okresu średniowiecza wkomponowanych jest w różne współczesne mury graniczne i konstrukcje po północnej stronie wieży.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Martin F.X., The Augustian Friaries in Pre-reformation Ireland, „Augustiniana”, 6/1956.
Hurley M.F., Ní Loingsigh M., Sheehan C., Excavations at the Red Abbey, Cork, 1992 and 2000, „Journal of the Cork Historical and Archaeological Society”, Vol. 109/2004.
Lunham T.A., The Red Abbey and its tenants, „Journal of the Cork Historical and Archaeological Society”, Vol. 14, No. 77/1908.
O’Sullivan D., The Augustinian convent of mediaeval Cork, „Journal of the Cork Historical and Archaeological Society”, Vol. 46, No. 164/1941.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.