Historia
Według tradycji wieża mieszkalna Coolisteige (gael. Cúl Lios Taidhg) miała zostać zbudowana przez Donougha, syna Teige MacNamara, lub przez Cumheadha MacNamara, około trzeciej ćwierci XV wieku. Pierwsza wiarygodna wzmianka pisemna o Coolisteige odnotowana została dopiero w 1568 roku, w którym Donald, syn Loughlina MacNamary, opisany jako pieszy zbrojny z Coolisteige („kern of Qwillisteick”), otrzymał ułaskawienie od królowej i zobowiązał się do poręczenia dobrego zachowania. Ten sam Donald MacNamara pojawił się na spisie zamków z 1570 roku, jako właściciel obronno – mieszkalnej siedziby „Cwylistaig”.
Według spisu zamków z 1574 roku, właścicielem Coolisteige był Teige Óg, syn Cumhea MacNamary. Akt z 1597 roku, sporządzony przez Teige i Slaney’a O’Brienów z Dromore, przyznawał natomiast posiadanie Coolisteige Conorowi MacLysaght. Do wieży prawa rościł sobie także Teige, syn wyżej wspomnianego Donalda MacNamary, choć roszczenia prawdopodobnie nie zostały uwzględnione, ponieważ późniejsze wzmianki o wieży dotyczyły innych rodzin, dzierżawiących majątek od O’Brienów, earlów Thomond, którzy w bliżej nieznany sposób przejęli Coolisteige na przełomie XVI i XVII wieku. W akcie dzierżawy z 1626 roku majątek „Quillistege” Henry’ego O’Briena, piątego earla Thomond, został odnotowany jako wydzierżawiony Robertowi Challonerowi.
Podczas irlandzkiej rebelii z 1641 roku wielu angielskich osadników protestanckich, którzy otrzymali w posiadanie zamki i ziemie rdzennych irlandzkich katolików, zostało zaatakowanych i wypędzonych z nowo nabytych posiadłości. O wywłaszczenie angielskich osadników oskarżonych było między innymi kilku MacNamarów z hrabstwa Clare. Przestraszeni terrorem, niektórzy z protestanckich osadników przeszli na katolicyzm. Wśród nich byli French i Roane z Coollisteige. Inny dzierżawca Coollisteige, niejaki Thomas Leech, został w tym czasie ograbiony. Po upadku powstania szósty earl Thomond, Barnabas O’Brien, który był właścicielem całej parafii Kiltenanlea, ponownie otrzymał akt własność majątku Coollisteige. Jego dzierżawcą w w 1656 roku była Mary Burke. W 1659 roku jako dzierżawcę earla w Coollisteige odnotowano już pewnego Eliasa Prestwicka.
Na przełomie trzeciej i czwartej ćwierci XVII wieku wieża w Coollisteige prawdopodobnie była już podupadłą i porzuconą budowlą. Na grafice z 1675 roku ukazano ją bez zadaszenia, a w 1703 roku jako zamieszkane odnotowano jedynie kilka wiejskich chat. Chociaż wieża została ponownie odnotowana jako ruina w 1837 roku, około przełomu XIX i XX wieku znaleziono w niej kilka fragmentów nowej stolarki, co wskazywałoby na prace remontowe i krótkotrwałe przystosowanie budynku do zamieszkiwania.
Architektura
Wieża zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 9,4 x 7,3 metra, na niski, ale stromym skalistym wywyższeniu terenu, wznoszącym się z łagodnego zbocza doliny. Wzniesiono ją z częściowo opracowanego wapienia, miejscami układanego regularnymi warstwami, a miejscami kładzionego nieregularnie, zwłaszcza w partiach gdzie stosowano kamienie o mniejszych rozmiarach. Wieża uzyskała smukłą, wysoką na ponad 15 metrów bryłę, osadzoną na wydatnej części cokołowej z pochyłymi elewacjami, utworzonej w miejscu o największej grubości murów. Zwieńczenie wieży prawdopodobnie miało formę blankowanego przedpiersia, chroniącego otwartą, dookolną galerię dla strażników. Mury przepruto wąskimi otworami okiennymi, fazowanymi od zewnątrz, rozglifionymi do wnętrza. Te w mniej ważnych pomieszczeniach zamknięto prosto, natomiast w głównych salach zwieńczono oślimi grzbietami.
Wnętrze wieży dzieliło się na pięć kondygnacji, z których jedynie trzecie piętro zostało przykryte sklepieniem, a pozostałe rozdzielono drewnianymi stropami. Ich belki osadzano w otworach-gniazdach w murze oraz na odsadzkach ścian, nie stosowano natomiast wsporników. Wyraźny był podział budynku na część wschodnią i zachodnią. Większa zachodnia mieściła duże pomieszczenia ujęte obwodem murów wieży, natomiast nieco mniejsza wschodnia wypełniona była wewnątrz masywnych murów spiralną klatką schodową i niewielkimi komorami. Zapewniało to oddzielenie części komunikacyjnej wieży od użytkowo – mieszkalnej. Uzyskiwano też najmasywniejsze mury od najbardziej zagrożonej atakiem strony wschodniej, która być może wzorem niektórych irlandzkich wież mieszkalnych nadbudowana była dodatkową wąską kondygnacją strażniczo – obronną.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu pośrodku ściany wschodniej, co było powszechne w wieżowych domach na terenie hrabstwa Clare, mające na celu zapewnienie ochrony przed częstymi wiatrami. Za portalem długi korytarzowy przedsionek na wprost prowadził do głównego pomieszczenia parteru, na prawo do komory strażnika wyposażonej w ścienną półkę, a na lewo do klatki schodowej. Odcinek pomiędzy zewnętrznym portalem, zapewne zamykanym żelazną kratą, a drzwiami w przedsionku przed głównym pomieszczeniem, chroniony był z góry otworem tak zwanej mordowni. Niecodzienny był brak sklepienia nad małą komorą strażnika.
Główne pomieszczenie przyziemia tradycyjnie musiało być spiżarnią i magazynem, ze względu na słabe oświetlenie i brak jakichkolwiek udogodnień mieszkalnych. Na wyższych kondygnacjach w grubości muru umieszczono już latryny, choć wieża pierwotnie nie była wyposażona w kominki. Ogrzewanie zapewniać musiały przenośne koksowniki i ewentualnie otwarte palenisko na najwyższej kondygnacji, z którego dym mógł się ulatniać przez więźbę dachową. Na trzecim piętrze w grubości muru umieszczono sekretna komorę, z wejściem tak niskim, że dostępnym jedynie dla dzieci lub na kolanach.
Stan obecny
Coolisteige jest dziś prawie w pełni zachowaną budowlą, częściowo pozbawioną jedynie najwyższej kondygnacji, zapewne rozebranej w celu wzniesienia sąsiedniego nowożytnego domu. W XXI wieku przeprowadzono prace remontowe, dzięki którym uzupełniono ubytki murów w dolnych częściach budynku. Choć nie zachował się pierwotny portal wejściowy, w ścianach wieży widoczne są liczne późnogotyckie otwory okienne, a wnętrze nie zostało poddane żadnym większym przekształceniom (w przyziemiu zrobiono wyłom w ścianie południowej, a od pierwszego pietra wzwyż wstawiono w XVII wieku przewód kominowy dla komików).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Breen M., Ua Cróinín R., Some MacNamara Towerhouses in South East Clare, „The Other Clare”, Vol 31/2007.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Westropp T.J., Notes on the Lesser Castles or „Peel Towers” of the County Clare, „Proceedings of the Royal Irish Academy”, Vol. 5, 1898-1900.