Historia
Murowana wieża mieszkalna w Coolhill (gael. Caisleán na Cúlchoille) przypuszczalnie zbudowana została w XV lub XVI wieku. Najwcześniejsza wzmianka o miejscowym majątku odnotowana została w związku ze śmiercią Gilberta de Rupe (Rouche), zabitego przez mieszczan z Ross w 1318 roku. W kolejnych latach okoliczne ziemie znajdowały się pod kontrolą gaelickich klanów, zwłaszcza Kavanaghów, którzy w XV wieku uzyskali znaczną autonomię, wspieraną przez kilka wieżowych domów (np. Clogaralt, Clonamery). Przed 1476 rokiem głowa klanu, Donal Reagh Kavanagh, przekazał okoliczne ziemie w posiadanie jednemu ze swoich synów, Cahirowi. W ten sposób powstała nowa gałąź klanu Kavanagh, Rowerowie, która uczyniła Coolhill ośrodkiem swego panowania. Około 1500 roku syn Cahira, Gerald Kavanagh, umocnił władzę rodu, jednak w późniejszych latach XVI wieku Coolhill przeszło na Fitzgeraldów, earlów Ormond, a następnie na ich gałąź, wicehrabiów Mountgarret, po tym, jak rozpoczęli oni najazdy na wschód hrabstwa około 1571 roku. Coolhill nie było głównym ośrodkiem Mountgarretów, siedzących przede wszystkim w Ballyragget, ale jeszcze przed 1653 rokiem dobra Coolhill należały do trzeciego wicehrabiego Mountgarret, a później przeszły w ręce jego syna. Wieża prawdopodobnie porzucona została jeszcze w drugiej połowie XVII wieku, po wojnie i pacyfikacji wyspy przez angielską inwazję Olivera Cromwella.
Architektura
Wieża zbudowana została nad wysokim brzegiem rzeki Barrow, otaczającej Coolhill od strony północnej. Zbudowana została na planie koła o średnicy 10,3 metra, z masywnymi murami grubości około 3 metrów na poziomie przyziemia. Bryłę wieży powiększono niedużym czworobocznym ryzalitem latrynowym, wysuniętym po stronie północno – zachodniej oraz aż trzema wykuszami machikułowymi: jednym nad wejściem i dwoma nad otworami strzeleckimi w przyziemiu. Całość pierwotnie otoczona była ogrodzonym dziedzińcem, rozciągającym się po północnej i wschodniej stronie wieży w stronę nadrzecznych zboczy. Od strony rzeki wieża była praktycznie niedostępna, zabezpieczona około 60-metrowym spadkiem terenu. Na południu i wschodzie podejście było łagodniejsze, być może w średniowieczu zalesione, na co wskazywałaby gaelicka nazwa miejsca.
Wejście do wieży znajdowało się po stronie wschodniej. Wiodło do przedsionka w grubości muru, zabezpieczonego otworem tak zwanej mordowni, przeprutej z pomieszczenia na piętrze. W przedsionku znajdowała się także wnęka dla odźwiernego lub strażnika oraz krótki korytarzyk połączony z klatką schodową. W korytarzu tym umieszczono pod skosem otwór, skierowany w stronę miejsca przed wejściem do wieży. Oprócz zamykanego żelazną kratą głównego portalu, blokowane mogły być ryglami także przejścia z przedsionka do klatki schodowej oraz do głównego pomieszczenia w przyziemiu wieży. Znaczna ilość ryglowanych drzwi była jedną z cech charakterystycznych Coolhill, umożliwiającą niezależne odcięcie poszczególnych kondygnacji.
Przyziemie wieży stanowiło koliste, przykryte sklepieniem pomieszczenie. W jego murach utworzono cztery głębokie wnęki, z których trzy od północy i zachodu wyposażone zostały w otwory strzeleckie, kontrolujące ruch na pobliskiej rzece. Jeden z nich uzyskał formę krzyża równoramiennego, pozostałe wertykalnych szczelin z krótszymi szparami poprzecznymi. Południowa wnęka zamiast otworu wyposażona została w półkę ścienną, co oznaczało, że zadaniem wieży była przede wszystkim kontrola rzeki, mniej natomiast obawiano się ataku od strony lądu. Ze względu na słabe oświetlenie, skromne wyposażenie i brak udogodnień mieszkalnych, przyziemie wieży musiało pełnić wyłącznie rolę obronną i gospodarczą, służąc w okresie pokoju jako spiżarnia.
Druga kondygnacja miała podobne rozmiary do parteru, ale była przykryta drewnianym stropem belkowym, a nie sklepieniem. W części wschodniej połączona została z wnęką mieszczącą otwór doświetlający, dwie półki ścienne i otwór mordowni zwrócony w stronę przedsionka na dole. Kolejne trzy półki ścienne umieszczono w głównej części pomieszczenia. Od północy znajdowała się druga wnęka z otworem okiennym, a na południowym – wschodzie zamykane przejście do spiralnej klatki schodowej. Po stronie zachodniej wejść można było do długiego korytarza w grubości muru, doświetlanego trzema otworami szczelinowymi. Na jego zakończeniu znajdowała się latryna, osadzona w ryzalicie i wentylowana dwoma kolejnymi otworami.
Trzecia kondygnacja wieży miała układ bardzo podobny do niższego piętra, charakteryzujący się centralnym kolistym pomieszczeniem z dwoma czworobocznymi wnękami okiennymi i przejściem w grubości muru do latryny. Podobnie jak na drugiej kondygnacji, wejście z klatki schodowej zamykano drzwiami z możliwością blokowania ryglem. Zasadniczą różnicą było umieszczenie we wnętrzu głównego pomieszczenia kominka, dzięki któremu mogło ono pełnić funkcję mieszkalną. Ponadto korytarz wiodący do latryny został przedłużony w grubości muru ku południowi, celem utworzenia małej, zamykanej komory z pojedynczym oknem, która mogła służyć za sypialnię.
Czwarta kondygnacja wieży miała znacznie większe rozmiary, za sprawą zmniejszonej grubości muru obwodowego. Była ogrzewana północno – wschodnim kominkiem i wyposażona w dwie wnęki okienne. Spiralna klatka schodowa kończyła się na tym poziomie, zaś komunikację z chodnikiem straży w koronie muru przejmował bieg schodów po stronie południowej. Wejście do niego, w odróżnieniu od spiralnej klatki schodowej, zamykane było drzwiami z możliwością zablokowania ryglem. Po stronie zachodniej czwarta kondygnacja również miała korytarzowe połączenie w grubości muru z ryzalitem latrynowym.
Stan obecny
Wieża ma dziś pełną wysokość murów obwodowych, za wyjątkiem widocznego jedynie fragmentarycznie przedpiersia. Stanowi jeden z najważniejszych domów wieżowych na planie koła, jakie przetrwały w Irlandii do czasów współczesnych, głównie za sprawą doskonałego stanu zachowania i uniknięcia wczesnonowożytnych przekształceń. Wbrew pojawiającym się opiniom, Coolhill nie zostało wzniesione w XIII wieku, gdyż wszystkie przetrwałe detale architektoniczne wskazywałyby na późnośredniowieczną datę powstania. Są to liczne otwory strzeleckie i okienne, portale, kominki, czy wnęki ścienne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hughes E., Coolhill Castle, „Old Kilkenny Review”, 9/1956-1957.
McCarthy J., Two castles at Coolhill and Clogaralt in County Kilkenny, „Old Kilkenny Review”, 60/2008.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.