Historia
Wieża Coole przypuszczalnie zbudowana została około połowy XVI wieku. Pierwsze zniszczenia mogła ponieść w 1572 roku, podczas buntu synów earla Clanrickard. W 1575 roku przebudowę wieży, jej remont lub nawet ukończenie przerwanych prac budowlanych przeprowadził John Mac Coghlan, co odnotowano inskrypcją na jednym z kominków („John Mac Coghlan began from here up 1575”). W 1620 roku Mathew de Renzy opisał Coole jako dobrze zachowany zamek otoczony przyjemną ziemią i łąkami. Wieża nadal znajdować się wówczas miała w rękach rodziny Mac Coghlan. Do spalenia i porzucenia budowli prawdopodobnie doszło niewiele później, w trakcie irlandzko-angielskich walk z lat 40-tych XVII wieku.
Architektura
Wieża założona została na płaskim terenie, od południa ograniczonym wysoką skarpą opadającą ku rzece. Zbudowana została na rzucie prostokąta o długości 10,4 metrów i szerokości 8,7 metrów, z dłuższymi bokami na osi wschód – zachód. Mury o grubości około 2 metrów wzniesiono z nie opracowanego i nie układanego równymi warstwami wapienia. Jedynie narożniki budowli wyróżniono dokładnie ociosanymi kwadrami, wykorzystanymi także do utworzenia detalu architektonicznego. Podstawę wieży celem wzmocnienia konstrukcji ujęto lekko nachylonymi elewacjami. W koronie murów zapewne znajdowało się przedpiersie, przypuszczalnie zwieńczone blankami chroniącymi dookolny chodnik straży.
Okna na górnych kondygnacjach wieży w głównych pomieszczeniach miały formę wąskich otworów z zamknięciami w tak zwane ośle grzbiety i z płaskorzeźbionymi zdobieniami po bokach archiwolt. Tworzono też punktowe dekoracje obramień okiennych, wykonane we wzorach podobnych do zastosowanych w wieży mieszkalnej Mint w Carlingford. Klatka schodowa, korytarze i mniej ważne komory oświetlono zarówno prosto zamkniętymi szczelinami, jak i oknami półkolistymi. Pod parapetami okien w dwóch miejscach osadzono płaskie, pochyłe kamienie, służące do pozbywania się brudnej wody. Utworzono ponadto otwory wentylacyjne o kształtach triskelionów oraz dwa otwory strzeleckie na muszkiety: jeden okrągły, a drugi w kształcie krzyża.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu w ścianie wschodniej. Tradycyjnie wiodło ono do korytarzowego przedsionka w grubości masywnego muru, chronionego otworem tak zwanej mordowni. Przedsionek połączono z komorą dla strażnika w narożniku północno – wschodnim, natomiast w narożniku południowo – wschodnim osadzono spiralną klatkę schodową łączącą wszystkie kondygnacje. Przyziemie głównego pomieszczenia wieży doświetlały trzy otwory szczelinowe, osadzone w szeroko rozglifionych wnękach. Jak w większości średniowiecznych domów wieżowych zapewne pełniło ono funkcje gospodarcze (spiżarnia, skład).
Plan pierwszego piętra wieży utworzono bardziej złożony, z korytarzem biegnącym ze wschodu na zachód w grubości południowej ściany, prowadzącym do latryny w południowo – zachodnim narożniku, doświetlanej i wentylowanej otworem o kształcie triskelionu. Drugą latrynę założono w narożniku północno – zachodnim, na końcu korytarza w grubości muru, biegnącego na osi wschód – zachód w ścianie północnej. Z poziomu pierwszego piętra, przez północno – wschodni narożnik, przedostać się również można było do małego pomieszczenia nad przedsionkiem, gdzie znajdował się otwór mordowni. Oświetlenie zapewniał tam mały dwudzielny otwór narożny, a wentylację kolejny otwór o kształcie triskelionu.
Na drugim piętrze w głównym pomieszczeniu w XVI wieku umieszczony został duży kominek, dzięki któremu sala mogła pełnić funkcje mieszkalne. Ponadto przejście przez mur na zachodnim krańcu południowej ściany prowadziło do latryny w południowo – zachodnim narożniku. Powyżej znajdowało się małe, przykryte kolebką półpiętro, dostępne przez sklepioną komorę w ścianie wschodniej. Jeszcze wyżej funkcjonowało trzecie piętro, ogrzewane kominkiem, a więc również pełniące funkcje mieszkalne.
Stan obecny
Wieża Coole przetrwała do czasów współczesnych w dobrym stanie, za wyjątkiem zdegradowanej najwyższej kondygnacji. Nie zachował się także pierwotny portal wejściowy, a ciosowe narożniki w dolnych partiach budynku zostały rozgrabione w poszukiwaniu materiału budowlanego. Widoczne są natomiast liczne otwory okienne, strzeleckie i gospodarcze, w tym rzadko spotykane krzyżowe, narożny dwudzielny, czy o kształtach triskelionów. Cenne są także zdobione okna z oślimi grzbietami i płaskorzeźbionymi dekoracjami. Wejście do wnętrza wieży zapewne nie jest możliwe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
O’Brien C., Sweetman D., Archaeological inventory of County Offaly, Dublin 1997.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.