Historia
Pierwsza mieszkalno – obronna siedziba w Coolbanagher prawdopodobnie zbudowana została w XIII wieku, w związku z anglo-normańską ekspansją na środkowe tereny Irlandii. W XV wieku lub na początku XVI stulecia pierwotny dom z aulą przebudowano do formy wieży mieszkalnej. Na początku drugiej połowy XVI wieku dzierżawcą Coolbanagher był niejaki Ralph Bagenal, przy czym wieżę opisywano wówczas jako znajdującą się w złym stanie. Prace remontowe przeprowadzili przy niej członkowie rodziny Hartpole, właściciele Coolbanagher od lat 60-tych XVI wieku. Pierwszym był Robert Hartpole, szeryf hrabstwa i zarządca zamku Carlow, a następnie jego zmarły w 1614 roku syn William. Wieża funkcje mieszkalne pełnić mogła do czasu walk powstańczych irlandzkich katolików z angielskimi protestantami z połowy XVII wieku, kiedy to wiele domów wieżowych na terenie Irlandii zostało zniszczonych, albo niewiele później porzuconych.
Architektura
Budynek wzniesiony został na planie prostokąta o wymiarach 10,8 x 7,4 metra. Początkowo prawdopodobnie była stosunkowo niski, w typie tak zwanego domu z aulą (ang. hall house), mieszczący dwie rozdzielone płaskim stropem kondygnacje z podstawą o lekko nachylonych elewacjach. Wzorem innych budowli tego typu przyziemie pełnić mogło funkcje gospodarcze (spiżarnia, skład), natomiast piętro zapewne stanowiło część mieszkalno – reprezentacyjną. Obronność budowli zapewniać musiały nieliczne i wąskie otwory, wejście zlokalizowane na poziomie piętra oraz chodnik straży w koronie muru. Ponadto budynek mógł być otoczony zewnętrznymi obwarowaniami drewniano – ziemnymi.
W okresie późnego średniowiecza pierwotny dom został przebudowany i podwyższony, uzyskując dwie dodatkowe kondygnacje i blankowane przedpiersie w koronie ścian. W murach osadzono bardzo małą ilość otworów okiennych, a także przepruto umieszczone w przyziemiu w zachodniej części ściany północnej nowe wejście, chronione w przedsionku otworem tak zwanej mordowni. Okna zamykane były bardzo popularnymi w XV-XVI wieku łukami w tak zwane ośle grzbiety. W najniższych kondygnacjach otwory zapewne miały formę prostszych szczelin.
Wnętrze przyziemia wieży pierwotnie nie było skomunikowane z piętrem, o ile nie używano zwykłej drabiny lub drabiniastych schodów i prostego otworu w stropie. Powyżej pierwszego piętra komunikację zapewniła już spiralna klatka schodowa, osadzona w grubości narożnika południowo – zachodniego. Każda kondygnacja stanowiła jedno duże pomieszczenie, bez podziału murowanymi przegrodami na mniejsze izby. Podobnie jak starsze kondygnacje, nowe piętra nie zostały podsklepione. Rozdzielały je płaskie stropy belkowe, jedynie nad najwyższą kondygnacją znajdować się mogła otwarta więźba dachu wieńczącego wieżę.
Stan obecny
Wieża do 2014 roku zachowana była na dużej części obwodu do poziomu przedpiersia, za wyjątkiem zniszczonej już wówczas ściany zachodniej. Ze względu na wieloletnie zaniedbania właścicieli mury były spękane i osłabione porastającym je bluszczem. Z tego powodu silna wichura w lutym tamtego roku doprowadziła do zawalenia jeden ze ścian. Co gorsza miejscowe władze hrabstwa Laois, w porozumieniu z właścicielami, rzekomo z obawy przed zagrożeniem dla mieszkańców, zdecydowały się do całkowitego zrównanie z ziemią zabytkowej budowli o ponad 700-letniej historii. Nie podjęto najmniejszej próby ratowania wieży, nie udokumentowano też jej stanu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alcock O., Moran B., Sweetman D., Archaeological Inventory of County Laois, Dublin 1995.
Kelly J., Robert Harpole, Constable of Carlow, „Carloviana”, 64/2016.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.