Historia
Kościół parafialny we wsi Coolbanagher zbudowany został prawdopodobnie w XII wieku, być może na miejscu starszej świątyni związanej ze wczesnośredniowiecznym klasztorem. Romańska, pierwotnie niewielka budowla w XIII wieku została powiększona o prezbiterium, przypuszczalnie wzniesione z powodu zwiększenia liczby okolicznej ludności. Wzmianki pisemne o kościele częściej zaczęły być odnotowywane dopiero w XVI wieku. Prawdopodobnie funkcjonował on aż do 1779 roku, kiedy to po pożarze został przekształcony w stodołę.
Architektura
W XII wieku kościół był niedużą budowlą o najprostszym możliwym salowym układzie, składającą się wyłącznie z pojedynczej nawy na planie krótkiego prostokąta. Wzniesiony został z łamanego kamienia, układanego bez przykładania uwagi do równych warstw i uzupełnianego drobnym gruzem. Wykorzystywano głównie średniej wielkości eratyki, choć na poziomie przyziemia ściany wymurowano też przy użyciu kilku dużych, masywnych głazów. Lepiej opracowane kamienie ciosowe użyto do wzmocnienia narożników. Całość była bardzo prosto wykonaną budowlą, przykrytą dwuspadowym dachem, najpewniej wykonanym z drewna i strzechy.
Wejście do wnętrza romańskiego kościoła prowadziło przez ścianę zachodnią, gdzie na osi umieszczono wąski portal z półkolistą ciosową archiwoltą, osadzoną na dwóch płaskich kamieniach pełniących rolę impostów. Boki portalu rozszerzały się w dolnej części, w typowy dla wczesnych irlandzkich kościołów sposób, co wskazywałoby na jego pochodzenie ze starszej monastycznej świątyni i romańską przebudowę, w trakcie której proste nadproże zastąpiono półkolistą archiwoltą. Oświetlenie budynku pierwotnie zapewniały dwa lub trzy okna, przypuszczalnie o podobnej formie zamknięcia jak portal. Prezbiterium nie zostało wyodrębnione architektonicznie arkadą tęczy, co najwyżej mogło być zaakcentowane nieco wyższym poziomem posadzki w pobliżu ołtarza.
W XIII wieku po wschodniej stronie kościoła dobudowane zostało węższe i dłuższe prezbiterium, również wzniesione na planie prostokąta. Połączono je ze starszą nawą za pomocą arkady tęczy, przebitej w dawnej ścianie wschodniej kościoła. Oświetlenie prezbiterium zapewniały dwa okna: jedno południowe w zachodniej części ściany i jedno wschodnie osiowe. Miały one nadal półkoliste zamknięcia, ale zapewne były szersze od starszych okien nawy, szeroko rozglifione do wnętrza.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w stanie zaawansowanej ruiny, z murami zachowanymi do znacznej wysokości w części nawowej, ale w prezbiterium ze ścianami mocno zdegradowanymi od strony północnej i południowej. Ściana wschodnia prezbiterium pozbawiona jest już szczytu, choć mieści odnowione okno z XIII wieku. Częściowo zachowało się południowe okno prezbiterium, natomiast arkada tęczy została praktycznie w całości odnowiona. Najciekawszym detalem architektonicznym pozostaje otwarty niedawno romański portal zachodni. Wejście południowe jest dodatkiem nowożytnym, z czasów przekształcenia na budowlę gospodarczą. We wnętrzu kościoła odnaleźć można wykonaną z piaskowca wczesnochrześcijańską płytę z wyrytym krzyżem greckim z poprzecznymi zakończeniami ramion.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Alcock O., Moran B., Sweetman D., Archaeological Inventory of County Laois, Dublin 1995.
Salter M., Medieval churches of Ireland, Malvern 2009.