Historia
Wieża Conna zbudowana została z fundacji przedstawicieli jednej z gałęzi rodu Fitzgeraldów, najpotężniejszych anglo-normańskich lordów na terenie prowincji Munster, którzy nosili tytuł earlów Desmond. Ich główna siedziba początkowo znajdowała się w Limerick i na obszarze północnego Kerry, ale od XIV wieku zaczęli zdobywać terytoria we wschodniej części hrabstwa Cork. Conna została nabyta w 1460 roku od rodziny Barrych z pobliskiego Castlelyons, kiedy córka Williama Barry’ego, Alice, poślubiła Thomasa Fitzgeralda. Do budowy murowanej wieży mieszkalnej doszło jednak dopiero w pierwszej połowie lub najdalej około połowy XVI wieku.
W 1579 roku ówczesny earl Desmond, Gerald Fitzgerald, wzniecił rebelię przeciwko angielskim rządom. Bunt został stłumiony w 1583 roku, po ponad czterech latach wyniszczającej wojny. Zginąć mogła nawet jedna trzecia ludności prowincji, bezpośrednio w starciach militarnych lub w wyniku głodu. Earl został pokonany i zabity, a jego ziemie skonfiskowane, choć wieżę w Conna udało się rodzinie zachować. Piętnaście lat później gaelicki przywódca Ulsteru, Hugh O’Neill, earl Tyrone, zbuntował się i poprowadził swoje siły przez Munster na pole bitwy pod Kinsale. Wsparło go wielu uczestników wcześniejszego buntu, między innymi bratanek earla Geralda, James FitzGerald, ówczesny właściciel Conna. Przyjął on tytuł earla Desmond, lecz przeszedł do historii jako „earl Súgán”, czyli słomiany earl. Rebelii przewodził krótko, nim został schwytany i uwięziony w londyńskim zamku Tower, gdzie zmarł kończąc długie panowanie earlów Desmond. Ich rozległe ziemie zostały skonfiskowane przez Koronę i następnie przekazane angielskim osadnikom.
Na przełomie XVI i XVII wieku Conna miała kilku właścicieli, spośród których Richard Boyle miał około 1620 roku przeprowadzić naprawę wieży. Niedługo później okoliczne ziemie objęte zostały walkami irlandzkich katolików z protestanckimi Anglikami. W ich trakcie wieża w 1642 roku poddana została nieudanemu oblężeniu przez Jamesa FitzMorrisa of Mocollop, a następnie w 1645 roku udało się ją zdobyć lordowi Castlehaven. Pomimo tego budowla przetrwała okres wojen i pacyfikowania wyspy przez wojska Olivera Cromwella, z rozkazu którego zniszczonych zostało w Irlandii wiele zamków. Spustoszył ją dopiero w 1653 roku przypadkowo zaprószony ogień, na skutek którego zginąć miały trzy córki Edwarda Germaina. Przypuszczalnie jeszcze w XVII wieku została naprawiona i pełniła funkcje mieszkalne aż do XIX wieku. Pod koniec tamtego stulecia prace naprawcze wieży sfinansowała rodzina L’Estrangne.
Architektura
Wieża zbudowana została na skalistym wzniesieniu przy południowym brzegu rzeki Bride, które pierwotnie otoczone było kamiennym murem o wysokości co najmniej 3 metrów. Sama wieża uzyskała znaczne rozmiary i okazałą, wysoką bryłę, której monumentalności dodały strome stoki wzniesienia. Założona została na planie prostokąta o wymiarach 13,9 x 10,2 metra, z masywnymi murami wzmocnionymi w części cokołowej pochyłymi elewacjami. Mury utworzono z częściowo opracowanego od strony lica kamienia, przy wykorzystaniu dokładnie ociosanych kwadr w narożnikach. Z ciosów wykonany został też detal architektoniczny.
Wejście do wieży umieszczono w ścianie wschodniej na poziomie gruntu. Jego ochronę zapewniał wykusz machikułowy, nadwieszony na wysokości przedostatniej kondygnacji. Czołową ścianę wschodnią utworzono najgrubszą, celem pomieszczenia korytarzowego przedsionka i połączonej z nim spiralnej klatki schodowej. W grubości muru wschodniego umieszczono także na każdym z wyższych czterech pięter niewielkie komory, a całą ścianę wschodnią nadbudowano o jedną kondygnację więcej niż pozostałą część wieży. Utworzono dzięki temu rodzaj szerokiej platformy strażniczo – obronnej, górującej nad wejściem do wieży. Portal wejściowy zamykany był żelazną kratą, blokowaną łańcuchem przeciąganym przez otwór w murze.
Elewacje wieży rozdzielono stosunkowo licznymi, ale jak w większości irlandzkich wież mieszkalnych niewielkimi otworami okiennymi. Przeważnie zostały one w typowy dla średniowiecza sposób rozmieszczone nieregularnie, za wyjątkiem osi otworów w klatce schodowej, czy na elewacji zachodniej. W dolnych kondygnacjach i w mniej ważnych pomieszczeniach, takich jak klatka schodowa czy latryny, były to zwykłe prostokątne szczeliny z zewnętrznym fazowaniem i rozglifieniami skierowanymi do wnętrza. Główne pomieszczenia mieszkalne doświetlano oknami jednodzielnymi i dwudzielnymi, wąskimi i wysokimi, z zamknięciami w tak zwane ośle grzbiety. Podobnie jak otwory szczelinowe były one fazowane od zewnątrz i rozglifione do wnętrza okiennych wnęk. Niektóre udekorowano po bokach archiwolt płaskorzeźbionymi wgłębieniami.
Wnętrze głównego pomieszczenia najniższej kondygnacji było typową spiżarnią, doświetlaną czterema otworami szczelinowymi i wyposażoną w dwie półki ścienne. Druga kondygnacja została wyróżniona kamiennym sklepieniem kolebkowym. Była już ogrzewana kominkiem osadzonym w ścianie północnej, mogła więc pełnić funkcje mieszkalne. Trzecia kondygnacja również została wyposażona w kominek, a także w latrynę w grubości muru narożnika północno – wschodniego. Podobnie jak przyziemie przykryta została drewnianym stropem. Czwartą kondygnację zwieńczono sklepieniem, lecz doświetlono nieco gorzej niż sąsiednie piętra. Piąta kondygnacja musiała pełnić funkcje reprezentacyjne, gdyż ze względu na ograniczenie grubości muru obwodowego miała największe rozmiary wnętrza i jasność zapewnioną przez kilka dwudzielnych okien przeprutych ze wszystkich stron. Jedynie ściana północna zachowała większą szerokość, ponieważ osadzono w niej narożną latrynę. Co ciekawe mieszkalną funkcję miała też nieduża komora szóstej kondygnacji, obejmującej jedynie podwyższoną część czołową wieży. Była ona ogrzewana kominkiem i oświetlana dwudzielnym oknem.
Stan obecny
Conna jest dziś doskonale zachowanym przykładem późnośredniowiecznego irlandzkiego domu wieżowego. W jego murach zachowały się liczne późnogotyckie okna z oślimi grzbietami oraz prostsze otwory szczelinowe. Od wschodu zobaczyć można wykusz machikułowy, a w przyziemiu otwór do przeciągania łańcucha blokującego kratę wejściową. Elementem współczesnej odbudowy są jedynie proste blanki wokół chodnika straży na najwyższym poziomie wieży. We wnętrzu zachowało się sklepienie dwóch kondygnacji, latryny wraz z szybem na nieczystości oraz kilka kominków.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Coleman J., Conna Castle, „Journal of the Cork Historical and Archaeological Society”, Vol. 21, No. 107/1915.
Cotter E., Heritage Castles of County Cork, Cork 2017.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.