Historia
Grobowiec Clontygora zbudowany został jako miejsce zbiorowego pochówku wczesnorolniczej społeczności, uprawiającej ziemię na terenie północno – wschodniej części Irlandii około 3500 roku p.n.e. Prawdopodobnie użytkowany był głównie w okresie neolitu, choć niewykluczone, że sporadycznie otwierany był także w epoce brązu i żelaza, na co wskazywałaby pozostawiona we wnętrzu ceramika. Następnie porzucony popadł na długo w zapomnienie, aż na początku XVIII wieku kamienie z niego wykorzystano w celu budowy śluzy na pobliskim kanale Newry, a prawie sto lat później ponownie rozgrabiono, traktując jako kamieniołom przy przebudowie nabrzeża w Narrow Water.
Architektura
Grobowiec wzniesiony został na opadającym w stronę zachodnią terenie, w pobliżu ujścia rzeki Newry do Carlingford Lough. Założony został na planie mocno wydłużonego owalu o długości około 20 metrów i szerokości nieco ponad 10 metrów, z klinowym rozwidleniem po stronie północnej, obejmującym całkiem spory dziedziniec przed wejściem. Do budowy kopca (ang. cairn) wykorzystano nieopracowane kamienie eratyczne. Największe głazy, ustawione dłuższymi bokami pionowo i dochodzące do wysokości około 2,7 metra, umieszczono w północnej części założenia, celem wzmocnienia fasady grobowca od strony dziedzińca. Dziedziniec ten prawdopodobnie wykorzystywany był do przeprowadzania ceremonii pogrzebowych i nieznanych rytuałów poprzedzających złożenie szczątków do komór grobowych.
Wnętrze budowli dzieliło się na trzy komory grobowe, rozmieszczone w rzędzie na osi północ – południe. Wejście znajdowało się od strony dziedzińca, a więc nietypowo było zwrócone ku północny, a nie jak najczęściej praktykowano ku wschodzącemu słońcu. Największa z komór znajdowała się najbliżej wejście od strony dziedzińca między klinem, a dwie kolejne były stopniowo coraz mniejsze, w miarę jak grobowiec zwężał się w stronę ogona. Ściany poszczególnych komór grobowych utworzone były podobnie jak fasada, z dużych, ustawionych obok siebie głazów, na których kolejne wielkie kamienie w postaci szerokich i płaskich płyt tworzyły zadaszenie.
W odległości około 90 metrów od trójkomorowego grobowca, po stronie wschodniej zbudowane zostało mniejsze miejsce pochówku. Założone zostało na rzucie krótszego owalu o dłuższej osi wschód – zachód, bez wyróżnionej fasady z klinowym rozwidleniem. Mniejszy grobowiec należał więc do pogranicza kultury kurhanów klinowych i kultury grobów korytarzowych, które zazwyczaj miały okrągłe lub owalne kopce nad komorami grobowymi. Prostokątna w planie komora mniejszego grobowca z Clontygory znajdowała się we wschodniej części kurhanu.
Stan obecny
Z pierwotnego miejsca pochówku złożonego z trzech komór, do dziś w dobrym stanie zachowała się tylko pierwsza komora. Druga jest znacznie uszkodzona, a trzecia została niemal całkowicie zniszczona i nie ma po niej widocznych gołym okiem śladów (została odkryta dopiero na skutek prac archeologicznych z lat 30-tych XX wieku). Podobnie niemal całkowitemu rozproszeniu uległ kamienny kurhan tworzący niegdyś podłużny kopiec z klinowym rozwidleniem. Na stanowisku wyróżniają się natomiast ogromne, pionowo wkopane w ziemię głazy przy dawnym wejściu do komór grobowych. Z mniejszego grobowca wschodniego zachowało się do czasów współczesnych jedynie osiem widocznych na powierzchni gruntu głazów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Carleton J., Temples of stone: exploring the megalithic tombs of Ireland, Cork 2007.
Davies O., Paterson T.G., Excavation of Clontygora Small Cairn, „Ulster Journal of Archaeology”, Third Series, Vol. 2/1939.
De Valera R., The Court Cairns of Ireland, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 60, 1959-1960.
Hall T., Clontygora Cromlech, County Armagh, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 34, No. 1, 1904.
Reid T.E., Clontygora Carn, Co. Armagh, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Seventh Series, Vol. 7, No. 2, 1937.