Historia
Wieża mieszkalna Clonreher (gael. Cluain Reithir) przypuszczalnie zbudowana została pod koniec XV wieku lub najdalej w pierwszej połowie XVI wieku. Stanowiła siedzibę klanu O’Dowling (gael. Ó Dúnlainge), jednego z siedmiu głównych rodów jakie kontrolowały tereny późniejszego hrabstwa Laois w momencie przybycia do Irlandii Anglo-Normanów. Około połowy XVI wieku ziemie Laois objęte zostały ściślejszą kontrolą angielskiej Korony. Clonreher zostało wówczas przekazane Johnowi Dunkirley, żołnierzowi w służbie Marii Tudor, właścicielowi nieodległego Portlaoise. Odtąd wieża służyć miała ochronie angielskich osadników.
Około 1576 roku właścicielem wieży Clonreher, nazywanej wówczas także Merrickstown („Clonrere alias Merrickeston”), był niejaki Thomas Myrrick. Jednak w tym samym roku zatwierdzono też jako nowego właściciela Roberta Hartpole’a, który był konstablem zamku Carlow oraz szeryfem Laois i Carlow, odpowiedzialnym za masakrę na Irlandczykach w Mullaghmast. W akcie transakcji odnotowano, że wieża znajdowała się w ruinie, przypuszczalnie z powodu konfliktu między gaelickimi klanami, a angielskimi osadnikami, jaki w tamtych latach miał miejsce na terenie hrabstwa Laois. Wieża w Clonreher mogła zostać częściowo lub całkowicie odnowiona przez Roberta Hartpole’a pod koniec XVI wieku, choć nie zostało to odnotowane w przekazach pisemnych.
W 1628 roku nadanie dóbr Clonreher wyprosił u Karola I sir Pierce Crosby, już jednak w połowie XVII wieku wieża miała zostać uszkodzona, czy też pozbawiona walorów obronnych w trakcie walk irlandzko – angielskich, a okoliczne ziemie skonfiskowane przez angielski parlament. W 1670 roku nowym właścicielem majątku został Thomas Dongan, earl Limerick, lecz w 1692 roku został on ponownie skonfiskowany z powodu wspierania przez właściciela sprawy Jakuba II w walce z Wilhelmem Orańskim. Sama wieża najpewniej nie była już wówczas użytkowana i została porzucona najpóźniej w 1735 roku, gdy John Kelly ufundował pobliską nowożytną rezydencję.
Architektura
Clonreher uzyskało dość rozbudowany układ przestrzenny, jak na późnośredniowieczne irlandzkie wieże mieszkalne. Wieżowy dom składał się z głównej części na planie prostokąta o wymiarach 11,7 x 9,4 metrów, z dłuższą osią na linii północ – południe, a także z dwóch ryzalitowych skrzydeł o formie smukłych wieżyczek: jednej w północnej części ściany wschodniej, drugiej w zachodniej części ściany południowej. Ryzalit północno – wschodni został wysunięty na 4,2 metra i nadbudowy o dwie kondygnacje wyżej niż główna część wieży. Podobną formę otrzymał ryzalit południowo – zachodni. Całość wzniesiona została z łamanego piaskowca, bez użycia ciosów do wzmocnienia narożników. Wieże ulokowano pomiędzy dwoma dość odległymi strumieniami od wschodu i zachodu. Ponadto tereny po stronie zachodniej i północnej były podmokłe i zabagnione.
Mury wieży przeprute były nieulicznymi otworami okiennymi, w dużej części o szczelinowych, rozglifionych do wnętrza formach. Na wyższych piętrach umieszczano większe okna o nietypowych dwuspadowych zamknięciach. Elewacje zewnętrzne były proste, przedzielone jedynie gzymsami oddzielającymi najwyższe kondygnacje mniejszych skrzydeł. Wejście znajdowało się na poziomie gruntu w ścianie wschodniej głównego bloku wieży. Wtórnie wykonano też wejścia w ścianie południowej i w północno – wschodnim ryzalicie. Korona murów zwieńczona była przedpiersiem, przypuszczalnie z krenelażem, który zabezpieczał dookolny chodnik straży. Na poziomie przedpiersia znajdował się co najmniej jeden wykusz, umieszczony w południowej części elewacji zachodniej.
Wnętrze wieży podzielone było w głównej części na cztery duże prostokątne pomieszczenia, po jednym na każdej z czterech kondygnacji. Dodatkowe małe izby znajdowały się w narożnych skrzydłach, po pięć w każdym, przy czym dwie najniższe w ryzalicie południowo – zachodnim dostępne były jedynie przez włazy z poziomu trzeciej kondygnacji. Predysponowałoby to je do funkcji cel więziennych lub ewentualnie skrytek do przechowywania ważniejszych dokumentów lub kosztowności. Przyziemie głównego bloku tradycyjnie musiało pełnić funkcje gospodarcze, ze względu na słabe oświetlenie. Znajdować się w nim mogły spiżarnie oraz kuchnia, wykorzystująca kominek osadzony w ścianie zachodniej. Na piętra wiodły schody w grubości muru wschodniego, dostępne z krótkiego wejściowego przedsionka. Kolejne schody w narożniku południowo – zachodnim łączyły się z piętrami przyległego ryzalitu. Drugie skrzydło północno – wschodnie było na poziomie parteru skomunikowane bezpośrednio z rdzeniem wieży.
Druga, kondygnacja środkowej części wieży przykryta była sklepieniem kolebkowym i zapewne także przeznaczona na cele gospodarcze. Ze względu na niewielką wysokość i słabe oświetlenie, miała raczej charakter półpiętra z dodatkową przestrzenią magazynową. Pierwszym poziomem mieszkalnym wieży była dopiero kondygnacja trzecia, na której znajdować się musiała reprezentacyjna aula, połączona z komnatkami mieszkalnymi w skrzydłach. Była ona skomunikowana korytarzem w grubości muru południowo – zachodniego z latryną, ogrzewana kominkiem zachodnim i oświetlana większymi oknami od północy i zachodu. Pośrednio światło wpadało też otworami przeprutymi u wylotu klatek schodowych. Komnaty mieszkalne o bardziej prywatnym charakterze znajdowały się na kondygnacji czwartej.
Stan obecny
Wieża zachowała do czasów współczesnych pełen obwód murów o prawie pełnej wysokości. Do niedawna opuszczone ruiny wieży pozostawały w stanie skrajnego zaniedbania, grożąc zwaleniami z powodu licznych pęknięć konstrukcji. Na szczęście w ostaniach latach dzięki Clonreher Castle Conservation Group udało się zabezpieczyć najbardziej zagrożone fragmenty budynku. Dalsze prace nad renowacją cennego zabytku są w toku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Byrne-Rothwell D., Clonreher Castle Co. Laois – the Dunnes, the Kellys and the Bunburys, [b.m.w.] 2012.
Clonreher Castle Co. Laois, Conservation Management Plan, [b.m.w.] 2022.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.