Historia
Wieża mieszkalna Clonony zbudowana została pod koniec XV wieku lub w pierwszych latach XVI stulecia, prawdopodobnie z fundacji miejscowego gaelickiego klanu MacCoghlanów. Musiało to nastąpić przed 1519 rokiem, kiedy to roczniki odnotowały śmierć Jamesa Mac Coghlana, przeora Gallen, na zamku „Cluan Damhna”. W 1553 roku w przekazach pisemnych wspomniano o zajęciu zamku „Cluain-Nona” podczas wojny między klanami MacCoghlan i O’Molloy. MacCoghlanowie utracili ostatecznie Clonony w trakcie walk irlandzko – angielskich z końca XVI wieku, zwanych wojną dziewięcioletnią lub powstaniem Hugha O’Neilla, earla Tyrone. W początkach XVII wieku skonfiskowane Clonony było już siedzibą niemieckiego kupca Mathew de Renzy. Po jego śmierci wieża wraz z okolicznymi dobrami pozostała własnością jego owdowiałej żony, pomimo że MacCoghlanowie, wysuwali roszczenia do swych dawnych ziem. Jeszcze w pierwszej ćwierci XIX wieku wieża była zamieszkiwana przez adwokata Edmonda Maloneya, za którego budowlę poddano ostatnim większym przekształceniom. Clonony znajdowało się w dobrym stanie do czasu walk narodowowyzwoleńczych z XX wieku, po których spustoszone zostało porzucone.
Architektura
Wieża zbudowana została na naturalnym występie skalnym, w pagórkowatym terenie na południe od rzeki Brosna. Zajmowała wschodnią część dziedzińca, otoczonego kamiennym murem obronnym, z którym nie była połączona. Mur wzmocniony był w narożnikach co najmniej dwoma niedużymi czworobocznymi basztami, otwartymi od strony dziedzińca po stronie wschodniej i południowej. Wjazd na dziedziniec znajdował się w długości kurtyny zachodniej, gdzie utworzono półkoliście zamknięty portal, nad którym zawieszony został wykusz machikułowy.
Wieża mieszkalna zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 10,7 x 8,2 metra, z murami obwodowymi grubości około 2,1 metra. Wzniesiono ją z wapienia, z grubsza układanego równymi warstwami i wzmacnianego w narożnikach dokładnie opracowanymi ciosami. Cztery kondygnacje zwieńczone zostały wydatnym przedpiersiem z krenelażem i chodnikiem straży oraz nieco wyższą czworoboczną wieżyczką strażniczą, nadbudowaną na zakończeniu klatki schodowej w narożniku zachodnim. Od strony zachodniej na przedpiersiu osadzono wykusz machikułowy, chroniący położony w przyziemiu portal wejściowy. Na poziomie najniższej kondygnacji zewnętrzne elewacje utworzono lekko pochyłe (ang. batter), celem wzmocnienia konstrukcji.
Otwory wieży pierwotnie miały formy szczelinowe. Strzeleckie wyposażano w dodatkowe krótsze poprzeczne szczeliny ułatwiające celowanie, okienne natomiast zwieńczano ozdobnymi łukami w ośle grzbiety. Tradycyjnie największe okna umieszczono na najwyższych piętrach, choć i tak nawet tam miały one kształt szczelin, niewiele szerszych od otworów w przyziemiu. Wszystkie miały ciosowe obramienia, rozglifienia skierowane do wnętrza. Górne okna dodatkowo były fazowane od zewnątrz oraz w co najmniej jednym przypadku zwieńczane gzymsami okapowymi. We wnętrzu wnęki okienne przesklepiano półkoliście i odcinkowo.
Portal wejściowy wiódł do krótkiego przedsionka w grubości muru, zabezpieczonego otworem tak zwanej mordowni. W prawo dostać się można było do spiralnej klatki schodowej, natomiast na wprost ostrołucznym przejściem do głównego pomieszczenia przyziemia. Ta słabo oświetlona, kryta stropem komora tradycyjnie musiała pełnić funkcje gospodarcze. Nad pierwszym piętrem rozpięto sklepienie. Ponadto w murach tej kondygnacji umieszczono korytarze i wąskie komory, zapewniające dostęp do otworów strzeleckich i mordowni w w ścianie zachodniej, a także północnej oraz latryny w narożniku północno – wschodnim. Trzecia kondygnacja miała komorę w grubości muru, z której stopnie wiodły w dół do skrytki utworzonej w pasze sklepienia. Ponadto była ogrzewana kominkiem i wyposażona w latrynę.
Stan obecny
W XXI wieku wieża została odrestaurowana i ponownie przystosowana do pełnienia funkcji mieszkalnych z fundacji prywatnego inwestora. Zachowała się w pełnej wysokości, choć poddawana była nowożytnym modyfikacjom, zwłaszcza w XIX stuleciu. Przekształcona została część otworów okiennych i drzwiowych, a inne odnowiono lub odtworzono w trakcie ostatnich prac remontowych. Wtedy też zrekonstruowano drewniane stropy i wyremontowano sklepienie. Prawdopodbnie z XIX wieku pochodzi otoczone murem przedbramie przed zachodnim wejściem, poddano też zmianom obwód zewnętrznego muru obronnego, obecnie zniszczony na całym odcinku północnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
O’Brien C., Sweetman D., Archaeological inventory of County Offaly, Dublin 1997.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.