Historia
Zamek Clonmore w hrabstwie Carlow zbudowany został w późnych latach XIII wieku, prawdopodobnie w celu zastąpienia nieodległego starszego gródka typu motte. Imię fundatora budowli nie zostało odnotowane w przekazach pisemnych. Później należał do rodu Butlerów, budowniczych zamku w Nenagh. Mógł być własnością lordów Leinster, jako część lenna Butlera z Tullowphelim. Do zniszczenia i porzucenia zamku dojść mogło w połowie XVII wieku, w trakcie walk irlandzkich katolików z protestanckimi wojskami angielskimi.
Architektura
Clonmore założone zostało na płaskim, pozbawionym większych przeszkód naturalnych terenie, dlatego musiało być otoczone fosą. Mury obronne zamku wzniesione zostały wokół dziedzińca o rzucie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 43 x 48 metrów. Z trzech stron, mianowicie od północy, zachodu i południa, ochronę zapewniały proste kurtyny grubości około 1,6 metra, natomiast wschodnią część zamku stanowił zespół budynków mieszkalno – gospodarczych. Naroża zamku wzmacniały czworoboczne wieże o rożnych rozmiarach. Brama wjazdowa na dziedziniec znajdowała się albo pośrodku kurtyny zachodniej, naprzeciwko głównych zabudowań zamku, albo nieco bardziej nietypowo w części południowej, zwrócona w stronę traktu. Mniejsza furta ułatwiała komunikację poprzez zachodni odcinek kurtyny północnej.
Wieża północno – zachodnia o wymiarach 6,5 x 5,2 metra była najmniejszą z trzech wież narożnych, a zarazem najmocniej wysuniętą w przedpole przed sąsiednie kurtyny muru obronnego. W przyziemiu mieściła podsklepione pomieszczenie o funkcji magazynowej, wyżej natomiast pomieszczenie dostępne schodami bezpośrednio z dziedzińca. Izba ta prawdopodobnie nie była połączona z chodnikiem straży w kurtynie zachodniej. Wieżę południowo – zachodnią założono na planie prostokąta o wymiarach około 10 x 8 metrów. Była obustronnie wysunięta przed sąsiednie kurtyny, mianowicie jeden z jej narożników znajdował się w obrębie dziedzińca. Jej przyziemie wyposażono w otwory strzeleckie, służyło więc celom obronnym. Piętro wyposażone było w latrynę, mogła więc oprócz obronnej pełnić także funkcje mieszkalne.
Zabudowania we wschodniej części dziedzińca charakteryzowały się bardzo nieregularnym układem i brakiem równego lica od strony zewnętrznej, co utrudniać mogło ewentualną obronę. Narożnik północno – wschodni zajmował budynek z reprezentacyjną aulą (ang. hall) o wymiarach 13 x 7 metrów, tradycyjnie umieszczoną na piętrze ponad niższym pomieszczeniem gospodarczym ze spiżarnią lub składem. W narożniku północno – zachodnim połączona była ze smukłą wieżyczką latrynową o niewielkich walorach obronnych, a także z przejściem na chodnik straży sąsiedniej kurtyny. Przeciwległy narożnik południowo – wschodni łączył aulę z węższym prostokątnym budynkiem z pomieszczeniami mieszkalnymi (ang. solar). Także to skrzydło wyposażono w dwie kondygnacje, rozdzielone drewnianym stropem. Latrynę umieszczono w narożniku południowo – wschodnim, w pobliżu schodów w grubości muru, łączących przyziemie z piętrem.
Prawdopodbnie w początkach XIV stulecia po południowej stronie dobudowano kolejne pomieszczenia, wysunięte nieco bardziej ku wschodowi niż starsze zabudowania i zakończone narożną prostokątną wieżą. Do południowego skrzydła wiodło dwoje drzwi z dziedzińca, każde strzeżone przez izbę w grubości zachodniej ściany i każde prowadzące do klatek schodowych oraz do pomieszczeń w budynku. W przyziemiu skrzydło południowe mieściło dwa podsklepione pomieszczenia, nie licząc komory w narożnej wieży. Na piętrze znajdowała się mieszkalna, ogrzewana kominkiem komnata. Zarówno ona, jak i pomieszczenie narożnej wieży miały dostęp do latryn w wysuniętym ku wschodowi ryzalicie. Wyżej usytuowano dużą reprezentacyjną salę. Choć była drugim piętrem skrzydła południowego, to znajdowała się na tym samym poziomie co pierwsze piętro w skrzydłach środkowym i północnym. Nowa aula ogrzewana była kominkiem w ścianie zachodniej i oświetlana oknem z dwoma trójlistnie zamkniętymi otworami od zachodu i dwoma podobnymi oknami od wschodu. Sąsiednia spiralna klatka schodowa zapewniała wejście na galerię w południowej części, prawdopodobnie wykorzystywaną przez muzyków w czasie największych uroczystości. Kolejne klatka schodowa prowadziła na najwyższe piętro narożnej wieży południowo – wschodniej. Wieża ta była pokryta dachem z kalenicą o osi wschód na zachód, a nie z północy na południe, jak pozostałe trzy skrzydła.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w stanie pozbawionej opieki ruiny, niestety narażonej na postępujący proces degradacji. Obwód murów obronnych zachował się z trzech stron, za wyjątkiem całego odcinka południowego, gdzie prawdopodobnie funkcjonowała brama, a także środkowej części odcinka zachodniego. Największe znaczenie ma zespół zabudowań po wschodniej stronie dziedzińca, przedstawiający skomplikowany układ pomieszczeń z końca XIII i z XIV wieku. Clonmore choć pozostaje mało znaną budowlą, w rzeczywistości jest na terenie Irlandii jedną z nielicznych, które zachowały znaczne fragmenty rozległej średniowiecznej zabudowy mieszkalnej, nie zmodyfikowanej nowożytnymi przekształceniami. Pomimo, że narożne wieże uległy częściowym zawaleniom, a w murach trzech skrzydeł zieją duże wyrwy, wciąż dojrzeć można kilka otworów okiennych, strzeleckich i wejściowych, liczne latryny i sklepienia w komorach przyziemia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
McNeill T., Castles in Ireland. Feudal power in a Gaelic World, London-New York 2005.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.