Historia
Kościół parafialny w Clonmines odnotowany został w przekazach pisemnych po raz pierwszy dopiero w 1521 roku, ale zbudowany został dużo wcześniej, prawdopodobnie we wczesnych latach XV stulecia, w okresie największego rozkwitu miasta, być może na miejscu starszej świątyni. Wraz z nim wzniesione zostało sąsiednie ufortyfikowane oratorium, będące zarazem siedzibą mieszkalną, zapewne przeznaczoną dla miejscowego plebana. Obie budowle funkcjonowały prawdopodobnie do późnych latach XVI wieku lub do XVII stulecia, kiedy to wyludnieniu i porzuceniu uległo całe miasto.
Architektura
Kościół farny założony został w południowo – zachodniej części miasta, usytuowanego nad zachodnim brzegiem rzeki Corock w pobliżu jej ujścia do Zatoki Bannow na południu. W XV wieku była to średniej wielkości budowla, składająca się z bardzo długiej nawy na planie prostokąta, węższego, krótszego i zapewne niższego prezbiterium oraz kwadratowej wieży po stronie zachodniej. Całość miała zwyczajową dla średniowiecznych kościołów gradację wysokości od najwyższej części zachodniej po najniższą partię wschodnią, przy czym prezbiterium na wschodzie zamknięto ścianą prostą. Z nawą połączone zostało wysoką ostrołuczną arkadą tęczy.
Po północno – wschodniej stronie kościoła wniesiony został wolnostojący budynek na planie prostokąta o wymiarach 11,3 x 8 metrów, łączący funkcje sakralne i obronne. Od strony zewnętrznej przypominał świecką wieżę mieszkalną o dwóch kondygnacjach wysokości, z narożnikiem północno – zachodnim i północno – wschodnim podwyższonymi do formy wieżyczek strażniczo – obserwacyjnych. Zarówno główna część budynku, jak i obie wieżyczki, zwieńczone zostały w koronie murów blankowanym przedpiersiem. Przedpiersie wyposażono w schodkowe blanki, typowe dla późnośredniowiecznej architektury obronnej Irlandii.
Od strony zachodniej na przedpiersiu budynku północno – wschodniego nadwieszono wykusz machikułowy, ochraniający znajdujący się w przyziemiu fazowany portal wejściowy. Zapewniał on dostęp do części mieszkalnej, dlatego jego drzwi dodatkowo zabezpieczone były ryglem zasuwanym do otworu w murze. Drugi ostrołuczny portal północny wiódł do kaplicy, pozostawiono go więc bez dodatkowej ochrony. Większość otworów okiennych miała formę szczelin, za wyjątkiem dwudzielnego okna południowego i wschodniego, zamykanych łukami w ośle grzbiety. Większe rozmiary miało także osiowe okno zachodnie o lekko ostrołucznym kształcie.
Wnętrze budynku podzielone zostało na część sakralną – oratorium oraz rezydencjonalną. Przyziemie w tylnej, wschodniej części przykryte zostało sklepieniem krzyżowym, obejmującym około dwie trzecie budowli. Pozostałą, zachodnią część nakryto kolebką, przy czym nad kolebką wstawiono jeszcze piętro, a sklepienie wschodniej części pokryto kamiennymi płytami, na których znajdowała się otwarta platforma bojowa. O funkcji sakralnej wschodniej części budynku świadczyła piscina, umieszczona pod parapetem jednego z okien. Komunikację pionową zapewniała spiralna klatka schodowa osadzona w narożniku północno – zachodnim.
Stan obecny
Do chwili obecnej z kościoła farnego zachowały się mury obwodowe wieży i prezbiterium, w obu częściach mocno porośnięte bluszczem. Nawa pomiędzy nimi uległa znacznej degradacji, choć pomiędzy gruzem zawalonych ścian widoczny jest jeszcze znaczniejszy odcinek muru południowego. W całości stoi ściana z arkadą tęczy. W murach prezbiterium widoczna jest piscina, wnęka ścienna oraz jeden portal. W przyziemiu wieży przetrwało sklepienie.
Budynek oratorium po północno – wschodniej stronie kościoła jest dziś zabytkiem wyjątkowym, jednym z nielicznych zachowanych ufortyfikowanych domów łączących funkcje sakralne, świeckie i obronne. Przetrwał w znacznej mierze nie naruszony, wraz z imponującą fasadą z wykuszem machikułowym, wydatnym przedpiersiem, dwoma portalami wejściowymi, gotyckimi oknami i pisciną pod parapetem południowego okna.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bradley J., King H., Urban Archaeological Survey, Part XI, County Wexford, [b.m.w.] 1990.
Salter M., Medieval churches of Ireland, Malvern 2009.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.