Historia
Pod koniec XII wieku Clonmines wchodziło w skład dób podarowanych jednemu z anglo-normańskich najeźdźców, niejakiemu Harveyowi de Montemorency, który założyć mógł nad brzegami rzek Corock i Owenduff niewielkie miasto (ang. borough), być może utworzone na miejscu starszej hiberno-nordyckiej osady. Alternatywnie do założenia miasta dojść mogło w początkach XIII wieku, gdy Clonmines przypadło możnej rodzinie Marshallów, lordom prowincji Leinster.
W XV stuleciu pośród ważniejszych rodzin Clonmines znajdowali się członkowie rodów de Sutton i FitzHenry, w czasach których na terenie miasta wzniesiono kilka obronno – mieszkalnych wież. Były to ufortyfikowane rezydencje, budowane przez szeroki przekrój społeczeństwa, zarówno świeckich, jak i kościelnych właścicieli ziemskich oraz kupców pochodzenia anglo-normańskiego i gaelickiego.
W połowie XVI wieku Clonmines zyskało na znaczeniu, ze względu na otwarcie kopalń srebra w nieodległym Barrystown. Funkcjonowały one do początku XVII wieku, kiedy to wraz z ich zamknięciem podupadło także miasto. Do całkowitego porzucenia wszystkich zabudowań Clonmines przyczyniło się ostatecznie zamulenie portu i prowadzącej do niego drogi wodnej, które przestały być żeglownymi. W 1684 roku miasto opisywano jako całkowicie zrujnowane. Pośród zabudowań wskazano na porzucony klasztor, kościół parafialny oraz cztery lub pięć wież mieszkalnych.
Architektura
Wieża mieszkalna zwana Czarnym Zamkiem była jedną z kilku wzniesionych na terenie średniowiecznego Clonmines. Znajdowała się w północno – wschodniej części miasta, w pobliżu wybrzeża po stronie wschodniej i obwarowań na północy, które prawdopodobnie miały formę drewniano – ziemną (wał poprzedzony rowem fosy). Teren na którym zbudowano wieżę łagodnie opadał w stronę estuarium rzeki, przy czym jej linia brzegowa w XV wieku mogła znajdować się dość blisko zabudowań. Do wieży w bliżej nieokreślonym czasie od północy i południa dobudowano niższe i węższe zabudowania przykryte dwuspadowymi dachami.
Wieżę założono na planie czworoboku zbliżonego do kwadratu o wymiarach 9,8 x 8,1 metra, była więc budowlą średniej wielkości pośród wież mieszkalnych hrabstwa Wexford. Wykonana została z nieopracowanego kamienia, układanego bez zachowania regularnych warstw, a także z większych ciosów wzmacniających narożniki. Masywne mury obwodowe w przyziemiu wzmocniono niskim cokołem o pochyłych elewacjach, sięgającym około połowy wysokości przyziemia. Wyżej mury wyprowadzono pionowe, z gładkimi elewacjami, za wyjątkiem ściany północnej, na której na wspornikach nadwieszono komin. W koronie murów utworzono wydatne przedpiersie, w co najmniej jednym narożniku przechodzące w wieżyczkę strażniczo – obserwacyjną.
Wejście do wieży znajdowało się w ścianie zachodniej na poziomie gruntu. Chronione było nadwieszonym na przedpiersi u wykuszem machikułowym, osadzonym na czterech masywnych konsolach. Oprócz wejścia mury wieży przebite były niedużymi, rozglifionymi do wnętrza otworami okiennymi, osadzonymi w ciosowych obramieniach. Największe okna oświetlały pomieszczenia mieszkalne na górnych kondygnacjach, natomiast proste szczeliny znajdowały się w przyziemiu i w mniej ważnych przestrzeniach, takich jak klatka schodowa, czy komory w grubościach murów. Liczba okien była nieduża, a ponadto porozmieszczane były nieregularnie.
Wnętrze wieży podzielone było na pięć kondygnacji, skomunikowanych za pomocą schodów w grubości masywnego muru południowego. Każda z kondygnacji wypełniona była jednym dużym pomieszczeniem w obrębie czterech ścian obwodowych. Oprócz nich w murach znajdowały się liczne korytarze, zapewniające dostęp do latryn w narożniku północo – wschodnim, otworów strzeleckich lub wąskich komór. W przyziemiu korytarzowy przedsionek z otworem tak zwanej mordowni łączył się z klatką schodową oraz na wprost ze słabo oświetlonym pomieszczeniem gospodarczym z płytkimi wnękami ściennymi. Wyżej znajdowało się piętro przykryte sklepieniem kolebkowym, zapewne także wykorzystywane do celów gospodarczych. Dwa wyższe piętra były ogrzewane kominkami i lepiej oświetlone oknami z bocznymi siedziskami, musiały więc pełnić funkcje mieszkalne. Funkcje pomocnicze pełniło pozbawione kominka najwyższe piętro.
Stan obecny
Wieża zwana Czarnym Zamkiem jest dziś jedną z najlepiej zachowanych średniowiecznych budowli na terenie porzuconego średniowiecznego miasta Clonmines (z drugiej, zwanej Zamkiem Suttona, przetrwało tylko pierwotne przyziemie). Jej wartość podnosi fakt związania z miastem, w odróżnieniu od większości zachowanych wież mieszkalnych, będących częściami rycerskich lub kościelnych dworów. Wnętrze wieży najpewniej nie jest udostępnione dla zwiedzających. Całe założenie znajduje się na prywatnym terenie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bradley J., King H., Urban Archaeological Survey, Part XI, County Wexford, [b.m.w.] 1990.
Colfer B., Wexford castles. Landscape, context and settlement, Cork 2013.
De Volder A., Murphy P., The Black/ Fitzhenry’s Castle, Clonmines Wexford, Garderobe Chute, [b.m.w.] 2014.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.