Historia
Wieża mieszkalna w Clonlyon przypuszczalnie zbudowana została w początkach XVI stulecia. W 1620 roku „Clun Leighean” odnotowane zostało jako własność Tadhga MacCoghlana, a w 1641 roku zamieszkiwane było przez jego krewnego Donougha Coghlana. Prawdopodbnie utracili oni wieżę w trakcie walk powstańczych irlandzkich katolików z angielskimi protestantami z połowy XVII wieku. Do 1659 roku właścicielem Clonlyon został James Larkin, który w 1667 roku przekazał miejscowe dobra Robertowi Bowyerowi. Najdalej w XVIII stuleciu wieża nie pełniła już funkcji mieszkalnych.
Architektura
Wieża zbudowana została na rozległym, ale niewysokim wzniesieniu, na planie prostokąta o szerokości 8,3 metra i długości większej o około 3 metry. Jej mury utworzono masywne, o grubości około 2,1-2,3 metra na poziomie przyziemia. Wzniesiono je ze średnich i dużych bloków z grubsza opracowanego eratyku, układanego w miarę regularne warstwy i uzupełnianego drobniejszymi kamieniami, przy czym największy materiał budowlany użyty został w dolnych partiach wieży. Bardziej narażone na zniszczenie narożniki budynku oraz detal architektonicznych wykonano z dokładnie opracowanych ciosów. Całość była bardzo zbliżona do wieży mieszkalnej Coole.
Proste elewacje wieży przeprute były nielicznymi, wąskimi otworami okiennymi i strzelnicami, w tym typowymi dla irlandzkich wież mieszkalnych szczelinami osadzonymi w samych narożnikach. Otwory doświetlające mniej ważne pomieszczenia były prostokątnymi szczelinami, fazowanymi od zewnątrz, rozglifionymi do wnętrza. Ważniejsze pomieszczenia oświetlały okna o zamknięciach w tak zwane ośle grzbiety, z płaskorzeźbionymi dekoracjami powyżej archiwolt. Być może najwyższą kondygnację reprezentacyjną oświetlały wąskie okna dwudzielne. Wejście do wieży prawdopodobnie znajdowało się w pobliżu południowego narożnika, na poziomie gruntu.
Wnętrze wieży podzielone było na co najmniej cztery kondygnacje. Dwie z nich przykryte były płaskimi drewnianymi stropami, podczas gdy nad trzecią rozpostarto wysokie sklepienie kolebkowe o ostrołucznym przekroju. Umieszczanie sklepień na przedostatnich kondygnacjach było dość rozpowszechnionym zwyczajem w późnośredniowiecznych irlandzkich wieżach mieszkalnych. Dzięki temu na samej górze mogły być umieszczane najobszerniejsze komnaty reprezentacyjno – mieszkalne, z nieco cieńszymi ścianami osadzonymi na masywnej podstawie sklepienia. Komunikację pomiędzy wszystkimi kondygnacjami zapewniała spiralna klatka schodowa utworzona w grubości muru południowo – wschodniego narożnika. Na każdej z kondygnacji znajdowało się jedno duże pomieszczenie oraz korytarze i wąskie komory w grubości murów. Część z nich zapewniała dostęp do otworów strzeleckich, a część, jak na drugiej kondygnacji, do latryn. Trzecia kondygnacja ogrzewana była kominkiem osadzonym w ścianie zachodniej.
Wieża mieszkalna stanowiła zachodni narożnik prostokątnego w planie dziedzińca, otoczonego murem o grubości 0,9 metra. Mur ten łączył się z północno – wschodnim i południowym narożem wieży. Przypuszczalnie pod koniec XVI wieku w jego obrębie wzniesiono dodatkowy budynek o szerokości 5,5 metra i długości około 15 metrów, zajmujący całą północno – wschodnią część dziedzińca. Był on dwukondygnacyjny, kryty dwuspadowym dachem, z wysoką obłą bartyzaną w narożniku północnym, osadzoną na wysokości drugiej kondygnacji na kamiennych uskokowych konsolach. Średnica bartyzany wynosiła 2,4 metra.
Stan obecny
Do chwili obecnej zachowała się północna ściana wieży mieszkalnej, część ściany zachodniej i krótki fragment ściany wschodniej. Sięgają one poziomu nieco powyżej trzeciej kondygnacji, na której wciąż widoczne są pozostałości kolebkowego sklepienia. Pozostała partia wieży uległa zawaleniu, podobnie jak południowy odcinek muru wokół dawnego dziedzińca i większość ścian wzdłużnych późniejszego budynku we wschodniej części założenia. Spośród detali architektonicznych zachowało się kilka późnogotyckich otworów okiennych i strzeleckich w murach wieży oraz narożna bartyzana na północnej ścianie sąsiedniego budynku. Zabytek nie jest zabezpieczony. Pomimo masywnych murów, jego obrabowane z narożnych ciosów i części obramień okiennych ściany narażone są na dalsze zawalenia. Przyziemie pokryte jest materiałem budowlanym z zawalonych części budynku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
O’Brien C., Sweetman D., Archaeological inventory of County Offaly, Dublin 1997.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.