Historia
Wczesnośredniowieczny kompleks monastyczny w Clones (gael. Cluain Eoes) założony został w VI wieku przez świętego Tighernacha, biskupa Clogher, zmarłego w 549 roku. Pomimo zniszczeń z 836, 1095 i 1184 roku, klasztor przetrwał okres skandynawskich najazdów oraz anglo-normańską inwazję z końca XII wieku. W międzyczasie był rozbudowywany o nowe elementy architektury, takie jak cylindryczna wieża z X lub XI wieku, czy murowany romański kościół św. Piotra i Pawła, wzniesiony pod koniec XI wieku lub na początku XII stulecia. W początkach XIII wieku Clones spalone zostało przez wojska Hugha de Lacy, pierwszego earla Ulsteru. Klasztor raz jeszcze podniósł się ze zniszczeń, gdyż w 1247 i 1257 roku w przekazach pisemnych odnotowywani byli miejscowi opaci, a kolejni wspominani byli w XIV i XV wieku. Reformacja protestancka doprowadziła w XVI stuleciu do likwidacji większości irlandzkich klasztorów. Osada przyklasztorna w Clones została zniszczona i w XVII stuleciu podupadła. Choć klasztor znalazł się w całkowitej ruinie, samotni mnisi nadal mieszkali w okolicy przez większość XVII i XVIII wieku.
Architektura
Klasztor w Clones prawdopodobnie nie odbiegał formą od wielu innych wczesnośredniowiecznych irlandzkich założeń monastycznych. Pierwotnie składać się musiał z prostego kościoła lub kaplicy, a także z pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych, przypuszczalnie konstrukcji drewnianej. Na terenie klasztoru wzniesiona została również charakterystyczna dla celtyckiego monastycyzmu cylindryczna wieża, pełniąca funkcje obronne lub raczej wartowniczo – ostrzegawcze. Mogły w niej również być deponowane najwartościowsze przedmioty mnichów, natomiast najwyższa kondygnacja wieży przeznaczona była zapewne na dzwonnicę. Kościół zwyczajowo znajdował się po wschodniej stronie wieży, która usytuowana była w zachodniej części klasztoru i miała zwrócone wejście w stronę świątyni. Całe założenie klasztorne prawdopodobnie było otoczone rowem fosy oraz zapewne wałem utworzonym z uzyskanej z przekopu ziemi.
Wieża założona została na planie koła o średnicy 4,5 metra. Pierwotnie sięgała nieco ponad 23 metry wysokości, do poziomu gzymsu nad którym znajdował się kamienny stożkowy dach. Zbudowana została ze z grubsza opracowanych kamieni, układanych w dość regularne warstwy i uzupełnianych drobniejszym gruzem. Nachylenie zewnętrznych elewacji w przyziemiu nie zostało wyraźnie zaakcentowane. Wejście do wieży umieszczono tradycyjnie po stronie wschodniej, na wysokości nieco ponad 2 metrów. Musiało więc być dostępne po zewnętrznych drewnianych schodach lub raczej po zwykłej drabinie. Bardzo prosto wykonane wejście utworzono wąskie, z nadprożem i ościeżami wykonanymi z takiego samego materiału jak pozostała część muru. Nie zostało ono w żaden sposób wyróżnione zdobieniami. Wyżej trzon wieży przepruto trzema małymi oknami, a na najwyższej kondygnacji umieszczono podobne cztery okna, po jednym z każdej strony świata. Wszystkie one zostały wykonane w prosty sposób, tak jak wejście do wieży. Wnętrze wieży podzielone zostało na sześć kondygnacji drewnianymi stropami.
Pierwotny kościół klasztorny znajdować się musiał w stosunkowo bliskiej odległości od wieży, po jej wschodniej stronie. Mogła to być niewielka budowla jednoprzestrzenna, bez wyodrębnionego architektonicznie prezbiterium. Na przełomie XI i XII wieku, być może po zniszczeniu pierwotnego kościoła, w niewielkiej odległości wzniesiono murowany kościół romański o długości niecałych 13 metrów i szerokości 6,7 metra, ze ścianami grubości około 1,1 metra. Jego mury wykonano z dokładnie opracowanych ciosów piaskowca, regularnie ułożonych warstwami i dokładnie do siebie dopasowanych. Oświetlenie budynku zapewniały drobne okna o półkolistych zamknięciach i uskokowych obramieniach z prostym profilowaniem od strony zewnętrznej oraz z szerokim rozglifieniem wewnątrz. Wejście do kościoła wiodło od strony zachodniej.
Stan obecny
Na terenie cmentarza, zajmującego miejsce dawnego klasztoru, znajduje się dziś cylindryczna wieża oraz kilkanaście kamiennych nagrobków, pośród których dojrzeć można XII-wieczny grób o formie tak zwanego szczytowego domku, w którym pochowano świętego Tighernacha, biskupa Clogher. W pobliżu znajduje się również monumentalny wczesnośredniowieczny krzyż celtycki, choć jest on złożony z dwóch niegdyś oddzielnych krzyży. Wieża klasztorna zachowała się do poziomu najwyższej kondygnacji, ale bez zadaszenia. Przetrwały trzy z czterech okien najwyższej kondygnacji, trzy niżej zlokalizowane okna oraz proste wejście. Wnętrze niestety nie jest udostępnione dla zwiedzających. U podstawy wieżę przecina mur otaczający cmentarz. Jest on nowożytny, ale zapewne z grubsza określa zasięg pierwotnego klasztoru. Przy tej samej ulicy na której znajduje się wieża, po stronie wschodniej, w odległości około parudziesięciu metrów znajdują się relikty romańskiego kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lalor B., The Irish round tower: origins and architecture explored, Dublin 1999.
McCone K., Clones and Her Neighbours in the Early Period: Hints from Some Airgialla Saints’ Lives, „Clogher Record”, Vol. 11/1984.
O’Keeffe T., Ireland’s round towers: buildings, rituals, and landscapes of the early Irish church, Stroud 2004.
Wakeman W.F., Monastic Antiquities of Clones, „Clogher Record”, Vol. 3/1975.