Historia
Klasztor w Clondalkin (gael. Cluain Dolcáin) założony został przez św. Mochua, czy też Crónána, zwanego także Cuan i Moncain. Do jego budowy przystąpiono pod koniec VI wieku lub na początku VII wieku. W VIII wieku w przekazach pisemnych pozostawiono informacje o trzech opatach i biskupach z Clondalkin, którymi byli Aelbran nua Lugudon w 776 roku, Ferfugaill w 784 roku oraz niejaki Feidlimid ua Lugudon w 796 roku. Zapewne kontrolowali oni nie tylko Clondalkin, ale i chrześcijańskie społeczności w Kilmahuddrick, Kilmactalway i Kilbride. Clondalkin związane było także z klasztorem w Timahoe, kolejną z fundacji św. Mochua.
W IX i X wieku monastyczna społeczność mogła się znajdować okresowo pod opieką miejscowego klanu Uí Rónáin, konkurującego z osiadłymi po 841 roku w pobliskim Dublinie Skandynawami. Już w 832 roku klasztor miał zostać splądrowany przez wikingów, którzy powrócili do Clondalkin w 852 roku pod wodzą Amlaíba Conunga, identyfikowanego z Olafem Białym. Najeźdźcy zbudowali wówczas w okolicy ufortyfikowaną siedzibę, spaloną w 865 roku przez Irlandczyków. Klasztor najwyraźniej przetrwał ciężki okres, choć między rokiem 940 a 1071 z nieznanych przyczyn nie był odnotowywany w przekazach pisemnych.
W X wieku nordycka ludność Dublina była już schrystianizowana i wymieszana z gaelickim społeczeństwem. Dzięki temu klasztor mógł prosperować i być rozbudowywany. Między innymi w X lub w początkach XI wieku powiększono go o kamienną wieżę, typową dla monastycznych społeczności z terenów Irlandii i Szkocji. Prawdopodbnie istniała ona już w 1071 roku, kiedy to klasztor miał ulec spaleniu. W 1076 roku odnotowano, że z Clondalkin wydalony został uzurpujący sobie władzę opat, na miejscu którego zwycięskie stronnictwo osadziło swojego kandydata. W 1086 roku natomiast po raz ostatni w annałach wspomniany został opat z Clondalkin, niejaki Fiachna Ua Rónáin, który umrzeć miał w spokoju we własnym łożu.
W XII wieku w Clondalkin funkcjonowała parafia, na terenie której w bliżej nieznanym okresie, przypuszczalnie pod koniec XII stulecia lub w XIII wieku, zbudowany został murowany kościół. Zapewne ze względu na tradycję miejsca budowy, otrzymał on wezwanie św. Mochua, choć klasztor wówczas już nie funkcjonował. W połowie XVII wieku świątynia ta znajdowała się w złym stanie. Ostatecznie została zamknięta, a parafię Clondalkin połączono z Tallaght. Około 1729 roku kościół częściowo odnowiono, lecz pod koniec XVIII wieku eksplodowała sąsiadująca z wieżą i kościołem prochownia, zawierająca 250 beczek prochu. Ogromny wybuch zniszczył kościół parafialny, ale, co niezwykłe, stara wieża przetrwała bez większych uszkodzeń.
Architektura
Kompleks monastyczny w Clondalkin pierwotnie składać się musiał z prostego kościoła lub kaplicy, a także z pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych o nieznanej formie, przypuszczalnie konstrukcji drewnianej. Ponadto na jego terenie wzniesiona została charakterystyczna dla celtyckiego monastycyzmu cylindryczna wieża, pełniąca funkcje obronne lub raczej wartowniczo – ostrzegawcze. Mogły w niej być również deponowane najwartościowsze przedmioty mnichów, zwłaszcza w okresach zagrożenia. Najwyższa kondygnacja wieży przeznaczona była zapewne na dzwonnicę. Kościół znajdował się po wschodniej stronie wieży, bowiem w stronę świątyni zwyczajowo kierowane były wejścia do wież. Całe założenie klasztorne prawdopodobnie było otoczone rowem fosy, a być może także wałem utworzonym z uzyskanej z przekopu ziemi.
Wieża wzniesiona została ze z grubsza obciosanego od strony lica wapienia dublińskiego, przy wykorzystaniu mniejszych kamieni do wyrównywania warstw. Uzyskała średnicę nieco ponad 4 metrów u podstawy oraz bardzo smukłą bryłę o wysokości 27,5 metrów, z tendencją do wklęsłego entasis w trzonie, gdzie utworzono lekkie zwężenie, które rozszerzono ponownie tuż pod gzymsem, co mogło być błędem ze strony budowniczych. Wieżę przykryto kamiennym, stożkowym dachem, nieco mniej ostrym niż w innych budowlach tego typu. Wykonane z granitu wejście umieszczono na poziomie około 3,9 metra nad poziomem gruntu, po stronie wschodniej. Rolę nadproża powierzono jednemu dużemu głazowi, osadzonemu z obu stron przejścia na czterech kolejnych, przy czym przejście uzyskało lekkie, zwężające się ku górze nachylenie boków.
Wnętrze wieży pierwotnie podzielone było płaskimi, drewnianymi stropami na sześć kondygnacji. Cechą charakterystyczną wieży z Clondalkin, podobnie jak w Glendalough, był brak wewnętrznych odsadzek muru podtrzymujących stropy, dzięki czemu wewnętrzne elewacje były prawie na całej wysokości gładkie. Wyjątkiem była jedyna odsadzka między kondygnacją przyziemia a piętrem wejściowym. Pomiędzy piętrami zapewne poruszano się za pomocą drabin. Trzecią i czwartą kondygnację doświetlały wąskie i proste czworoboczne okna. Podobnie wykonano okna na najwyższej kondygnacji, gdzie zostały zwrócone ku czterem stronom świata. Konstrukcję stożkowatego dachu od środka utworzyła wspornikowa kopuła, zbudowana z kilku zmniejszających się koncentrycznych warstw, z punktem środkowym zwieńczonym kamieniem zamykającym.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z dawnego kompleksu monastycznego zachowała się cylindryczna wieża. Jest ona oddzielona drogą publiczną od centrum pierwotnego miejsca klasztornego, obecnie cmentarza kościoła parafialnego z XIX wieku, którego niektóre fragmenty pochodzą z okresu średniowiecza (na cmentarzu znajdują się dwa wczesne krzyże i chrzcielnica). Teren wokół wieży został pod koniec XX wieku wybrukowany, z koncentrycznymi kostkami rozchodzącymi się promieniście od podstawy wieży, w niezbyt udanym przedsięwzięciu przekształcenia bezpośredniej okolicy wieży. Sama wieża z Clondalkin jest jedną z trzech zachowanych wczesnośredniowiecznych wież monastycznych z okolic Dublina i jedyną która przetrwała włącznie z kamiennym pierwotnym zadaszeniem, nie poddawanym nowożytnej przebudowie lub odbudowie. Nowożytnym dodatkiem jest natomiast mur pełniący u podstawy rolę przypory, włącznie z wydrążonymi w nim schodami do wejścia. Zmieniony został także oryginalny podział na piętra, których obecnie jest o jedno mniej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barrow L., The Round Towers of County Dublin, „Dublin Historical Record”, Vol. 28, No. 2/1975.
Lalor B., The Irish round tower: origins and architecture explored, Dublin 1999.
O’Keeffe T., Ireland’s round towers: buildings, rituals, and landscapes of the early Irish church, Stroud 2004.
Williams J., St. Mochua and the Round Tower, Dublin 2006.