Historia
Wieża mieszkalna w Clomantagh zbudowana została w XV wieku lub na początku XVI stulecia. Jej fundatorem byli członkowie rodziny Shortall, jeśli powstała jeszcze w połowie XV stulecia, lub możny ród Butlerów, earlów Ormond, jeśli do budowy doszło nieco później. Na przełomie XV i XVI wieku miejscowe dobra należały do Piersa Rua Butlera, ósmego earla Ormond, a następnie przeszły na jego syna Richarda, który został pierwszym wicehrabią Mountgarret. Odtąd też Clomantagh należało do jego gałęzi rodu, aż do konfiskaty majątku Richarda, trzeciego lorda Mountgarret w połowie XVII wieku. Po upadku powstania irlandzkich katolików i najeździe angielskich wojsk Olivera Cromwella wieżę przejęła rodzina St George. W jej czasach i w trakcie kolejnych częstych zmian własnościowych, zapewne utraciła na znaczeniu na rzecz nowożytnych zabudowań mieszkalnych, ale w mniejszym lub większym stopniu była wykorzystywana aż do czasów współczesnych. Pod koniec XVIII wieku Clomantagh ponownie stało się majątkiem rodziny Shortall.
Architektura
Wieża zbudowana została na planie prostokąta o długości około 11 metrów i szerokości 8 metrów. Uzyskała wysoką i smukłą bryłę, opartą w części cokołowej na masywnych murach o pochyłych od zewnątrz elewacjach. Wzniesiona została z łamanego, z grubsza ociosanego od strony lica kamienia, przy wykorzystaniu dokładnie opracowanych ciosów do wzmocnienia narożników, utworzenia obramień drzwiowych i okiennych oraz innych innych detali architektonicznych. Wieża zajmowała południową część trapezowatego w planie dziedzińca o wymiarach około 60 x 52 metry, do którego wjazd prowadził od zachodu, przez bramę flankowaną obłą narożną północno – zachodnią budowlą, wykorzystywaną do celów obronnych i jako gołębnik.
Otwory okienne i strzeleckie wieży rozmieszczone zostały we wszystkich elewacjach nieregularnie, co było częstą praktyką w średniowiecznych budowlach. Nie zachowano osi nawet w otworach doświetlających narożną klatkę schodową. Jeden z otworów strzeleckich osadzono w typowy dla irlandzkich domów wieżowych sposób, w samym narożniku budynku. Większość okien miała formę szczelinową, z rozglifieniami skierowanymi do wnętrza. Okna doświetlające mniej ważne pomieszczenia były zwykłymi prostokątnymi otworami, podczas gdy pomieszczenia mieszkalne oświetlano fazowanymi oknami z romanizującymi półkolistymi zamknięciami. Najbardziej reprezentacyjne komnaty miały okna dwudzielne, w tym zamykane gotyckimi łukami w tak zwane ośle grzbiety. Koronę murów zwieńczyło przedpiersie, zlicowane ze ścianami najwyższej kondygnacji, zwieńczone blankami ochraniającymi chodnik straży. W przedpiersiu przepruto rząd otworów do odprowadzania nadmiaru wody deszczowej.
Przy narożniku południowo – zachodnim jeden z ciosów ozdobiono płaskorzeźbioną figurą sheela na gig, rodzajem maszkaronu przedstawiającego kobietę z szeroko rozwartym sromem, która najpewniej pełniła funkcję magiczną, związaną z kultem płodności lub ochroną. Umieszczono ją na znacznej wysokości, tuż poniżej czwartej kondygnacji, dzięki czemu musiała być dobrze widoczna dla wszystkich zmierzających do zachodniej bramy dziedzińca. Głowa postaci spoczęła na długiej, cienkiej szyi. Poniżej ukazano płaskie, obwisłe piersi i faliste linie w górnej części tułowia, zapewne żebra. Lewe ramię z dłonią postaci opuszczono na srom, natomiast prawe, zgięte w łokciu ramię uniesiono w stronę głowy. Głębokie rowki rozciągające się od uniesionego ramienia do głowy mogły wskazywać na opaskę. Nieco grubszy pas został przedstawiony po lewej stronie głowy. Nogi postaci zostały szeroko rozstawione, kolana zgięte pod kątem prostym, ze stopami zwróconymi na zewnątrz. Całą postać ukazano w płytkiej wnęce i ułożono dłuższą osią horyzontalnie.
Wejście do wieży pierwotnie znajdowało się w ścianie północnej na poziomie gruntu, gdzie umieszczono ostrołuczny i profilowany portal. Zabezpieczony był on wykuszem machikułowym, nadwieszonym na dwóch konsolach na przedpiersiu. Ponadto przedsionek nietypowo chroniony był z wnętrza krzyżowym otworem strzeleckim. Z przedsionkiem tradycyjnie połączona została spiralna klatka schodowa, łącząca w grubości muru pięć kondygnacji. Większość głównych pomieszczeń przykryta była drewnianymi stropami, za wyjątkiem czwartej kondygnacji zwieńczonej sklepieniem kolebkowym. To często spotykane w irlandzkich wieżach mieszkalnych rozwiązanie, pozwalało na najwyższym piętrze umieścić obszerną komnatę reprezentacyjną – aulę, ogrzewaną centralnym paleniskiem umieszczonym na kamiennej podstawie założonego niżej sklepienia.
Stan obecny
Wieża z Clomantagh jest dziś dobrze zachowaną późnośredniowieczną budowlą mieszkalno – obronną, wyróżniającą się kilkoma oryginalnymi otworami okiennymi, portalem wejściowym ze skierowanym ku niemu krzyżowym otworem strzeleckim, wykuszem machikułowym, czy płaskorzeźbą sheela na gig. Wnętrza zabytku najpewniej nie są udostępnione dla zwiedzających. Należy on do organizacji Irish Landmark Trust, która w okresach wakacyjnych wynajmuje w wieży i w sąsiednim nowożytnym domu pokoje.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Freitag B., Sheela-na-gigs. Unravelling an Enigma, London-New York 2005.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.