Historia
W początkach XIV wieku autorytet rządów anglo-normandzkich zaczął na terenie Irlandii słabnąć, a władza i majątek lokalnych lordów zaczęły rosnąć. W XV wieku praktycznie wszyscy właściciele dóbr ziemskich, zarówno gaeliccy, jak i anglo-normandzcy, zaczęli budować dla siebie murowane domy wieżowe, mające stanowić ochronę majątku i rodzin. Wieża Cloghleigh, zwana także Kilworth, była jedną z tego typu budowli, ufundowaną przez rodzinę Condonów, potomków anglo-normandzkich de Cauntetonów, którzy rządzili od końca XII wieku obszarem północno – wschodniej części hrabstwa Cork, ze swojej głównej siedziby w pobliskim Ballyderown.
Pod koniec XVI wieku Condonowie poparli earla Desmonda FitzGeralda, najpotężniejszego możnowładcę Munsteru, gdy ten otwarcie zbuntował się przeciwko angielskiej Koronie. Bunt został ostatecznie brutalnie stłumiony, a posiadłości earla i jego zwolenników, w tym Condonów, zostały przejęte przez przedstawicieli króla. Zajęte ziemie zostały następnie rozdane w ramach zaplanowanego, systematycznie prowadzonego programu wywłaszczania pierwotnych właścicieli ziemskich i zastępowania ich lojalnymi angielskimi osadnikami, przeważnie o protestanckim wyznaniu. Cloghleigh wraz z wieżą trafiło w latach 80-tych XVI wieku do rodziny Fleetwood.
W 1641 roku wybuchł kolejny bunt irlandzkich katolików, skierowany przeciwko angielskim protestantom. Condonowie początkowo odzyskali Cloghleagh, ale ostatecznie ponownie utracili wieżę na skutek klęsk powstańców z 1643 roku. Oddział pod dowództwem pułkownika Charlesa Vavasoura zajął bez walki siedzibę Condonów i dokonał masakry parudziesięciu bezbronnych mieszkańców, w tym kobiet i dzieci. Już jednak następnego dnia został pokonany przez siły irlandzkie wycofujące się w kierunku Fermoy, dzięki czemu Cloghleagh zostało wyzwolone. W 1684 roku miejscowe dobra zostały sprzedane rodzinie Moore, która w 1781 roku otrzymała tytuł earlów Mountcashel. Jej członkowie w późnych latach XIX wieku przeprowadzili naprawę podupadłej do tego czasu wieży.
Architektura
Wieża Cloghleagh zbudowana została na krawędzi wysokiego i stromego zbocza, opadającego na południu ku zakolu rzeki Funshion. U schyłku średniowiecza otoczona była niskim murem obronnym o wysokości nieco ponad 3 metrów, z drobnymi cylindrycznymi basztami rozmieszczonymi w każdym z narożników. Południowo – zachodnia z nich miała 4 metrową średnicę. Zapewne zbliżonych rozmiarów były też pozostałe basztki. W obrębie dziedzińca o wymiarach około 80 x 80 metrów znajdował się szereg budynków gospodarczych, pomocniczych i mieszkalnych, takich jak spichrze, domy służby, obory, chlewy, kuźnia, czy różnego rodzaju szopy.
Wieża zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 13,2 x 10,7 metra. Jej cechą charakterystyczną stały się zaokrąglone narożniki, typowe natomiast było dla budownictwa anglo-normańskiego utworzenie pochyłych zewnętrznych elewacji w części cokołowej budynku. Zapewniało to lepszą stabilność budowli, mającej wysoką i smukłą bryłę. Frontową, północną część wieży wywyższono o dodatkową kondygnację, zapewniając jeszcze większą przewagę wysokości. Jak w większości wież mieszkalnych z terenów Irlandii, mury wieży Cloghleagh przeprute były szczelinowymi otworami doświetlającymi i strzeleckimi oraz bardzo wąskimi oknami, z których najbardziej ozdobne na najwyższych piętrach zamknięto łukami w ośle grzbiety. W koronie murów pierwotnie przebiegał chodnik straży, połączony z najwyższą kondygnacją nad północną ścianą wieży i znajdującą się nad nią platformą obronną.
Wejście do wieży umieszczono od strony zachodniej, w ostrołucznym portalu na poziomie przyziemia. Połączone było z korytarzowym przedsionkiem w grubości muru, zaś z przedsionka dostać się można było do głównego pomieszczenia przyziemia oraz do klatki schodowej, zapewniającej komunikację pomiędzy wszystkimi pięcioma głównymi kondygnacjami. Między parterem a pierwszym piętrem utworzono prosty bieg schodów, następnie przechodzących w narożniku północno – zachodnim do formy spiralnej. Tradycyjnie dla irlandzkich wież mieszkalnych słabo oświetlone przyziemie pełniło funkcje obronne i magazynowo – gospodarcze. Kolejne piętra były wykorzystywane do celów mieszkalnych, natomiast najobszerniejsza piąta kondygnacja miała formę reprezentacyjnej auli. Ponadto w grubości murów utworzono liczne korytarze i wąskie komory. Jeden z nich prowadził z podsklepionego pomieszczenia drugiej kondygnacji przez wnękę okienną i mur zachodni do komory nad wejściem, gdzie znajdował się otwór tak zwanej mordowni. Inna komora w grubości muru, umieszczona tuż pod najwyższym piętrem, została zaprojektowana tak, aby można było ją zamknąć z zewnątrz, co wskazywałoby, że była używana jako skarbiec do przechowywania kosztowności i dokumentów rodzinnych lub jako więzienie.
Główne pomieszczenia wieży przykryte zostały na pierwszej i trzeciej kondygnacji drewnianymi stropami, natomiast kondygnacje drugą i czwartą zwieńczono sklepieniami kolebkowymi. Pomieszczenie piątej kondygnacji wyróżniono w części południowej półkolistymi arkadami ściennymi, osadzonymi na dwóch kamiennych wspornikach. Pod środkową arkadą umieszczono w ostrołucznej wnęce dwudzielne okno, natomiast pozostałe okna utworzono jednodzielne. Cała ściana południowa z największym oknem musiała więc być architektonicznym wyróżnieniem dla siadającego tam za dużym stołem właściciela wieży. Ponadto w auli rząd gniazd belek i drzwi nad wejściem do pomieszczenia sugerowałyby, że znajdowała się tam galeria muzyczna, z której bardowie, zapewniali rozrywkę gościom lorda. Jako że w całej wieży nie zbudowano pierwotnie ani jednego kominka, początkowo ogrzewana mogła być jedynie aula na najwyższym piętrze, gdzie na kamiennym sklepieniu niższej kondygnacji można było rozłożyć centralne palenisko. Dym z niego uchodził najpewniej przez otwartą więźbę dachową i lufcik w dachu.
Stan obecny
Cloghleagh jest dziś przykładem typowej, dobrze zachowanej późnośredniowiecznej irlandzkiej wieży mieszkalnej, pozbawionej większych przekształceń nowożytnych. Zmiany dotknęły jedynie zwieńczenia murów budynku oraz formy niektórych otworów okiennych. Za wyjątkiem reliktów jednej z cylindrycznych baszt i długiego na około 11 metrów fragmentu muru, nie zachował się zewnętrzny obwód obronny wokół dawnego dziedzińca. Wieża jest obecnie własnością prywatną, dlatego na jej obejrzenie wymagana jest zgoda.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cotter E., Heritage Castles of County Cork, Cork 2017.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.