Historia
Augustiański klasztor w Clare pod wezwaniem św. Piotra i Pawła założony miał zostać w 1189 roku, przez króla Domnalla Móra O’Briena. Pierwsza informacja o konwencie odnotowana została w dokumentach papieskich i dotyczyła roli, jaką odegrał ówczesny opat Clare w sporze z biskupem Robertem Travisem w 1216 roku. Prace budowlane nad klasztorem nie doczekały się żadnych wzmianek. Większość murowanych zabudowań opactwa musiała zostać wzniesiona w XIII wieku, jedynie na przełomie XIII i XIV wieku kościół klasztorny powiększono o wieżę. W późniejszych latach ograniczano się głównie do prac naprawczych i mniejszych modernizacji klasztoru.
Strategiczne położenie klasztoru nad rzeką Fergus, w centralnej części królestwa Thomond, w połączeniu z istnieniem zamku oraz funkcjonowaniem cotygodniowego targu i dorocznego jarmarku sprawiły, że w XIII wieku konwent cieszył się dobrobytem, powiązanym z rozwojem anglo-normańskiej osady w Clare. Pomyślnego okresu nie przerwały na dłużej walki, jakie toczyły się w pobliżu klasztoru w 1278 roku pomiędzy różnymi gałęziami klanu O’Brien. Wykazy podatkowe z lat 1302-1306 wyceniły klasztor w Clare na 2 marki, sumę która niewątpliwie wzrosła w późniejszym okresie. Zamożność i znaczenie augustianów z Clare wzrosły bowiem w XIV wieku, o czym świadczyły między innymi częste wzmianki pisemne dotyczące miejscowych opatów. W 1399 roku jeden z nich, Donatus Mac Craith, został nawet mianowany biskupem Killaloe.
W XV wieku kontrolę nad klasztorem sprawował klan Mac Craith. W 1458 roku opatem został niejaki Matthew Mac Craith, który zastąpił swojego ojca Rodericka, będącego opatem od 1423 roku. Matthew kilka lat później został biskupem Clonfert, zachował jednak władzę nad klasztorem w Clare. W 1470 roku oddał zarząd nad opactwem innemu mnichowi o imieniu Matthew, prawdopodobnie siostrzeńcowi. Drugi Matthew został wygnany lub zmarł do 1483 roku, kiedy to kontrolę nad opactwem przejął ponownie klan O’Brienów. Doprowadziło to do sporu z biskupem Clonfert z rodu Mac Craith, prawdopodobnie rozstrzygniętego na korzyść O’Brienów. Niezależnie od tego, kto sprawował władzę, klasztor w Clare u schyłku średniowiecza postrzegany był jako jeden z najbogatszych i najbardziej wpływowych w regionie.
Kres klasztoru w Clare nastąpił w 1543 roku, na skutek działań reformacyjnych angielskiego króla Henryka VIII. Ziemie i zabudowania klasztoru zostały wówczas przyznane potomkowi Domnalla Móra, earlowi Thomond i baronowi Inchiquin. Nieruchomości początkowo należały do Korony i były oddane O’Brienom w dzierżawę, ale ostatecznie earlowie Thomond uzyskali nad nimi całkowitą kontrolę. Donacja zapewne miała na celu nakłonienie irlandzkich lordów do poparcia angielskiej władzy, do przestrzegania praw królewskich i porzucenia gaelickich zwyczajów. Rozwiązanie klasztoru prawdopodobnie nie spowodowało natychmiastowego usunięcia augustianów z Clare. Mogli oni zajmować zabudowania konwentu do czasu najazdu na Clare wojsk Olivera Cromwella w połowie XVII wieku. Do całkowitego upadku klasztornych zabudowań najpewniej przyczyniły się walki, jakie toczono o Clare między jakobitami i wojskami parlamentarnymi w latach 90-tych XVII stulecia, gdy na terenie klasztoru obozowały zbrojne oddziały.
Architektura
Klasztor założony został na zachodnim brzegu rzeki Fergus, na trawiastym obszarze usianym eratycznymi skałami i otoczonym z trzech stron bagnami. Dolina zalewowa podatna były na podtapianie występującą z koryta rzeką, ale pod budowę wybrano fragment suchego, nieco wyżej położonego terenu. Układ zabudowań klasztoru był typowy dla średniowiecznych domów augustiańskich w Irlandii. Konwent składał się z kościoła w północnej części założenia oraz dwóch skrzydeł klauzury, otaczających wraz z krużgankami czworoboczny wirydarz o wymiarach około 26 x 26 metrów. Budynki tworzyły wschodnie i południowe skrzydła, podczas gdy od zachodu wirydarz zamknięty był prostym murem. Całość stanowiła zwarty kompleks, gdyż kościół wysunięty był częścią prezbiterialną przed wschodnie skrzydło jedynie na 4,2 metra.
Kościół klasztorny początkowo był prostym i długim budynkiem na rzucie prostokąta o wymiarach 39 x 9,4 metrów, bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium. Wnętrze zostało podzielone na nawę i prezbiterium około przełomu XIII i XIV wieku, gdy pośrodku budynku dobudowano czworoboczną wieżę. Od strony zewnętrznej mury kościoła pozostawiono gładkie, bez wspierających przypór lub pilastrów, jedynie z kilkoma otworami maczulcowymi od północy, pozostałymi po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. W północnej elewacji kościoła umieszczono też portal wejściowy do nawy, niewielkie okno w przyziemiu wieży, wysokie lancetowate okno z XIII wieku i dwa duże ostrołuczne okna przebite w XV wieku. Podobne okno ostrołuczne wstawiono też wówczas we wschodnią ścianę kościoła, gdzie zastąpić mogło wczesnogotycką triadę otworów lancetowatych. Kolejne duże okno maswerkowe oświetlało nawę od zachodu. Elewacja południowa kościoła, z powodu przysłonięcia krużgankiem, miała w części nawowej tylko jeden wąski otwór okienny o półkolistym zamknięciu. Część prezbiterialna od południa też doświetlana była tylko jednym oknem. Oba mury wzdłużne kościoła zwieńczono gzymsem, nad którym w okresie późnego gotyku znajdowało się przedpiersie, prawdopodobnie wyposażone w ozdobne blanki.
Kondygnacje dzwonnicy od strony zewnętrznej rozdzielono gzymsami kordonowymi i doświetlono wąskimi oknami z zamknięciami w ośle grzbiety, przy czym od wschodu i zachodu na najwyższym piętrze umieszczono okna jednodzielne, a od północy i południa okna dwudzielne. Niżej od północy i południa przepruto wąskie ostrołuczne portale, wiodące na otwartą galerię za przedpiersiem korpusu kościoła. Dzwonnicę zwieńczono blankowanym przedpiersiem, na podobieństwo świeckich wież mieszkalno – obronnych. We wnętrzu trzy piętra rozdzielono drewnianymi stropami opartymi na kamiennych wspornikach. Komunikację pomiędzy nimi zapewniać musiały drabiny lub drewniane schody, gdyż nie wybudowano murowanej spiralnej klatki schodowej. W przyziemiu wieżę na nawę i prezbiterium otwarto wysokimi ostrołucznymi arkadami ze sfazowanymi archiwoltami i gurtami osadzonymi na wspornikach w podłuczach.
Wschodnie skrzydło klauzury miało 6,3 metra szerokości i aż 33 metry długości. Jeśli jego wnętrze było podzielone na mniejsze pomieszczenia, co przy tak dużej długości musiało mieć miejsce, to ściany działowe wykonano z drewna lub w technice szachulcowej. W skrzydle wschodnim przypuszczalnie znajdował się kapitularz oraz dormitorium. Z kościołem sąsiadować mogło pomieszczenie zakrystii. Południową część skrzydła u schyłku średniowiecza wypełniać musiało pomieszczenie większej rangi, ze względu na bogato dekorowane okno umieszczone w ścianie szczytowej. Południowe skrzydło było krótsze od wschodniego o szerokość jego południowej części. Mieściło kuchnię w części zachodniej i większy refektarz po stronie wschodniej, rozdzielone podwójnym kominkiem z wysokim kominem, prawdopodobnie wstawionym w XV wieku.
Stan obecny
Zachowane do dziś zabudowania klasztoru składają się z niezadaszonego kościoła, pozbawionego krużganków wirydarza oraz dwóch skrzydeł klauzury, z których wschodnie uległo znacznej degradacji. W najlepszym stanie znajduje się wieża – dzwonnica z odrestaurowanym krenelażem i zachowanymi kilkoma gotyckimi oknami i portalami. We wschodnim oknie prezbiterium i północnym oknie nawy nadal widoczny jest XV-wieczny maswerk. Okno z XIII wieku przetrwało w północnej ścianie prezbiterium kościoła i w południowej ścianie nawy. Największą uwagę przykuwa jednak południowe okno wschodniego skrzydła klauzury, wypełnione bogatym późnogotyckim maswerkiem z motywami rybich pęcherzy, trójliści i czwórliści. Dwudzielne okno zachowała zachodnia ściana szczytowa skrzydła południowego, wewnątrz którego widoczny jest podwójny kominek z XV wieku. Jedyne zadaszone pomieszczenie przy skrzydle wschodnim jest dodatkiem nowożytnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hull G., Clare Abbey, Co. Clare. Final Archaeological Excavation Report for Clare County Council, [b.m.w.] 2008.
Hull G., Medieval monastic occupation and post-medieval military activity at Clare Abbey, Co. Clare, „The Other Clare”. vol. 32/2008.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.
Westropp T.J., The Augustinian Houses of County Clare: Clare, Killone and Inchicronan, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 10, No. 2/1900.