Historia
Wieża mieszkalno – obronna w Upper Clara zbudowana została pod koniec XV wieku lub w pierwszej połowie XVI stulecia. Prawdopodbnie powstała z fundacji rodziny Shortall, która około przełomu XVI i XVII wieku dokonała nieznacznych modyfikacji budynku. Stanowił on ich rodową siedzibę przez około trzysta lat, do czasu walk irlandzkich katolików z angielskimi protestantami z lat 40-tych XVII wieku. Wówczas to wieża została skonfiskowana i przekazana zwolennikowi Olivera Cromwella, niejakiemu Henremu Johnsonowi. Po nim właścicielem była rodzina Byrne, która mieszkała w Clara do początku XIX wieku. W 1929 roku przeprowadzono gruntowną renowację podupadłego do tego czasu budynku.
Architektura
Wieża zbudowana została z łamanego kamienia i bardzo dobrej jakości ciosów, przy czym te ostatnie wykorzystano do wzmocnienia narożników oraz utworzenia detali architektonicznych. Usytuowana została po zachodniej stronie strumienia i po południowej stronie niewielkiego wzgórza, na stosunkowo płaskim terenie. Jej mury wzniesiono na planie prostokąta o długości około 10,7 metrów i szerokości 8,7 metrów. Wysokość sięgnęła niecałych 19 metrów do poziomu uskokowych merlonów krenelażu. Ochraniał on chodnik straży, wybrukowany dużymi kamiennymi płytami, pochylonymi w kierunku wylotów rynien. Część cokołowa wieży, sięgająca wysokości całej pierwszej kondygnacji, uzyskała lekko pochyłe zewnętrzne elewacje.
Wejście do wieży umieszczone zostało w jednej z krótszych ścian. Skierowane zostało ku północy, gdzie prawdopodobnie pod koniec XVI wieku dobudowano mur niewielkiego dziedzińczyka o długości 13 metrów i szerokości zaledwie 4 metrów, dostępnego poprzez ostrołuczny i lekko sfazowany portal północny. Dziedzińczyk odróżniał się od większości tego typu elementów towarzyszących irlandzkim wieżom mieszkalnym. Był zbyt mały na jakiekolwiek większe zabudowania gospodarcze i nie otaczał wieży z dwóch ani z trzech stron, a jedynie przylegał od północy, flankując ściany wschodnią i zachodnią. Pełnił przede wszystkim funkcję obronną, choć jego wysokość nie przekraczała 3,3 metrów, a grubość 0,9 metra. W jego murze umieszczone zostały liczne otwory strzeleckie dla ręcznej broni palnej, skierowane we wszystkie strony świata. Z nich trzy osadzono w samych narożnikach, natomiast jeden pod skosem skierowano przed portal wejściowy. Dostęp do samej wieży chroniony był wykuszem machikułowym, osadzonym na dwóch ostrosłupowych wspornikach. Portal zapewne zamykano żelazną kratą operującą ruchem wahadłowym. Gospodarcze podzamcze znajdowało się po zachodniej stronie wieży, gdzie duży prostokątny teren ogrodzony został wałami ziemnymi i szeroką fosą.
Wieża podzielona została na pięć kondygnacji, z których trzy pierwsze przykryto płaskimi stropami, a czwartą zwieńczono kamiennym sklepieniem kolebkowym. Na sklepieniu oparto największą jednoprzestrzenną kondygnację mieszkalno – reprezentacyjną. Wszystkie niższe piętra dzieliły się na zbliżone do kwadratowych pomieszczenia w części południowej i środkowej oraz wąskie podsklepione komory w grubości muru północnego, zajmujące około jedną trzecią objętości kondygnacji. W narożniku po stronie północno – wschodniej znajdowała się także spiralna klatka schodowa, łącząca wszystkie kondygnacje, za wyjątkiem dostępnego osobnymi schodami dookolnego chodnika straży w koronie muru.
Dwie pierwsze kondygnacje wieży zapewne pełniły funkcje gospodarcze i pomocnicze. Nie posiadały ogrzewania, były też najgorzej oświetlone rozglifionymi do wnętrza i fazowanymi od strony zewnętrznej szczelinowymi otworami. Te w mniej ważnych częściach, jak klatka schodowa, były prostymi szczelinami, podczas gdy w głównych pomieszczeniach okna zamykano półkoliście lub oślimi grzbietami. Całkowicie ciemną pozostawiono ciasną komorę dla odźwiernego w grubości muru północnego parteru. Główne pomieszczenie drugiej kondygnacji wyróżniało się dwoma półkami ściennymi, być może przeznaczanymi na cenniejsze przedmioty.
Trzecia kondygnacja mogła służyć celom mieszkalnym, wyposażono ją bowiem w kominek osadzony w ścianie wschodniej oraz w latrynę. Latryna znajdowała się na końcu długiego korytarza w grubości muru zachodniego, w narożniku wyposażonego w otwór strzelecki i dostępnego poprzez południową wnękę okienną. Z przeciwnej strony wnęki drugi, krótszy korytarz w grubości muru wiódł do kolejnego narożnego otworu strzeleckiego. Główne pomieszczenie oprócz okna południowego, być może dwudzielnego, doświetlało jeszcze szczelinowe okno z boku kominka. Aż trzy szczeliny znajdowały się w sąsiedniej komorze w grubości muru północnego. Mogła ona służyć jako dodatkowa przestrzeń mieszkalna (np. sypialnia), ale w razie problemów pełniła też funkcję obronną, o czym świadczyłoby umieszczenie narożnego otworu strzeleckiego.
Pomieszczenie czwartej kondygnacji pomniejszone było przez podsklepiony i wyłożony na podłodze kamiennymi płytami korytarz, łączący klatkę schodową z latryną. Ze względu na niewielkie rozmiary, bardzo słabe oświetlenie, zapewniane tylko przez jedno szczelinowe okno południowe, oraz brak ogrzewania, izba na czwartej kondygnacji musiała pełnić rolę pomocniczą. Jej sklepienie miało formę ostrołucznej w przekroju kolebki. Podsklepiona komora w grubości muru północnego nie była bezpośrednio połączona z głównym pomieszczeniem, ale dostępna jedynie z klatki schodowej. Ponadto na poziomie czwartej kondygnacji w grubości muru ściany zachodniej utworzono ukryte wąskie, nieoświetlone pomieszczenie o wymiarach 3,6 x 1,1 metra i wysokości 2,6 metra, dostępne wyłącznie z najwyższego pietra. Jego jednym otworem był mały prześwit wentylacyjny.
Rolę auli, głównego pomieszczenia reprezentacyjnego, mogła pełnić najwyższa kondygnacja, ogrzewana kominkiem i oświetlana trzema oknami. Zachodnie i południowe były dwudzielne, mniejsze wschodnie jednodzielne. Kominek umieszczony został w ścianie wschodniej, ale nie był on elementem pierwotnego wyposażenia, gdyż zasłonił jedno ze starszych okien. Być może w auli, na kamiennym sklepieniu niższej kondygnacji, pierwotnie funkcjonowało otwarte palenisko, z którego dym mógł się wydobywać przez otwartą więźbę dachową. W ścianie zachodniej komnaty w grubości muru osadzono latrynę, obok której znajdowało się zejście do wspomnianego powyżej ukrytego pomieszczenia.
Stan obecny
Wieża stanowi dziś dobry przykład późnośredniowiecznej budowli mieszkalno – obronnej średniozamożnej irlandzkiej rodziny, która wzniosła swą siedzibę według planu uznawanego przez prawie dwieście lat za standardowy. Wieża zachowała się do czasów współczesnych w dobrym stanie, z murami obwodowymi o pełnej wysokości, włącznie z blankowanym przedpiersiem i wykuszem machikułowym nad wejściem. Przetrwała większość oryginalnych otworów portalowych, okiennych i strzeleckich, za wyjątkiem okien drugiej i trzeciej kondygnacji w ścianie południowej. We wnętrzu wciąż znajdują się belki stropowe rozdzielające kondygnacje oraz sklepienia w małych komorach i sklepienie czwartej kondygnacji. Wczesnonowożytny jest kominek na najwyższej kondygnacji, prawdopodobnie odnawiany był też krenelaż.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hegarty M., Clara Castle, „Old Kilkenny Review”, 17/1965.
Leask H.G., Clara Castle, Co. Kilkenny, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Seventh Series, Vol. 7, No. 2/1937.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.