Historia
Zakon franciszkański założył swą siedzibę w osadzie Clane w 1258 roku. Klasztor powstał z fundacji Geralda FitzMaurice, lorda Offaly, który miał w nim zostać pochowany w 1287 roku, co wskazywałoby na ukończenie w tym czasie co najmniej prezbiterialnej części kościoła klasztornego. Pomimo spalenia osady w 1310 roku, w 1345 konwent z Clane był już na tyle ważny, że przeprowadzona w nim kapituła generalna podjęła decyzje dotyczące całej irlandzkich kustodii.
W drugiej połowie XIV wieku franciszkański klasztor w Clane podupadł, jak duża część irlandzkich budowli sakralnych, ze względu na toczące się na wyspie wojny, głód i epidemię czarnej śmierci. W 1433 roku udzielono odpustu, ponieważ klasztor wymagał naprawy. Tradycyjnie miał on być udzielony wszystkim tym, którzy przybędą do Clane i finansowo wesprą prace budowlane.
Odnowione zabudowania klasztoru funkcjonowały do lat 30-tych XVI wieku, kiedy to po buncie Geralta FitzGeralda jego ziemie i majątek zostały skonfiskowane. W kolejnych latach kościół i część klauzury zniszczono na rozkaz lorda Leonarda Greya, byłego zastępcy króla na terenie Irlandii, w celu pozyskania materiałów budowlanych na naprawy zamku w Maynooth. Pomimo tego mała społeczność franciszkańskich mnichów przetrwała w Clane do XVII wieku, a miejscowi gwardianie byli wyznaczani pomimo restrykcji aż do 1842 roku.
Architektura
Klasztor założony został w południowej części osady, w pobliżu brzegu rzeki Liffey, płynącej zakolami na południowym – wschodzie, a zarazem niedaleko od położonego na południu zamku. Składał się z prostego kościoła oraz usytuowanych po jego północnej stronie zabudowań klauzury, rozłożonych skrzydłami i krużgankiem wokół czworobocznego wirydarza. W pobliżu północno – wschodniego narożnika założenia przebiegał kanał, doprowadzający z rzeki do konwentu świeżą wodę. Poza klauzurą znajdowały się zabudowania gospodarcze, między innymi odnotowana w przekazach pisemnych stajnia. Cały konwent mógł być ogrodzony kamiennym murem.
Kościół klasztorny był budowlą o niezbyt rozwiniętym układzie przestrzennym, ale o znacznej, sięgającej około 47 metrów długości. Szerokość nawy wynosiła 7,5 metra i była ona identyczna z szerokością nie wyodrębnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Kościół nie posiadał wieży, często umieszczanej przez irlandzkich mendykantów pomiędzy nawą i prezbiterium. Zbudowana została natomiast krótka nawa południowa o szerokości 6,5 metra i długości nieco ponad 15 metrów, być może będąca efektem XV-wiecznej rozbudowy. Mury zwartej bryły kościoła nie zostały podparte żadnymi przyporami. Na elewacjach zewnętrznych pozostawiono liczne duże otwory maczulcowe po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach.
Oświetlenie kościoła zapewniały wysokie okna ostrołuczne. W ścianie południowej były to najpewniej otwory wypełnione dwudzielnymi maswerkami. Jedno z nich utworzono nieco krótsze, zapewne ze względu na wewnętrzne ścienne wnęki. Okno wschodnie było okazalsze, zajmowało prawie całą szerokość ściany. Od północy przepruto tylko jedno większe okno w części wschodniej, gdyż pozostały fragment kościoła na tym odcinku przysłonięty był krużgankiem. Nad jego jednospadowym daszkiem umieszczono jedno niewielkie okno nawy. Przypuszczalnie pojedyncze okno znajdowało się na osi ściany zachodniej kościoła, gdzie musiał się też znajdować główny portal wejściowy. Do nawy bocznej światło wpadało przez dwa południowe okna ostrołuczne.
Stan obecny
Fragmenty nawy, prezbiterium i południowej nawy bocznej franciszkańskiego kościoła przetrwały do dziś na prostokątnym cmentarzu w południowo – wschodniej części miasteczka. Ściana wschodnia zachowała się do poziomu parapetów okiennych. Wysokości zniszczonych archiwolt okiennych sięga południowa i północna ściana części prezbiterialnej kościoła oraz północna ściana części nawowej. Widoczny jest także południowy mur nawy bocznej, ale całkowicie zanikła zachodnia część kościoła. Na miejscu dawnej klauzury znajduje się dziś trawnik bez śladów jakichkolwiek zabudowań. Spośród detali architektonicznych wyróżnia się profilowana ostrołuczna wnęka grobowa w południowej ścianie prezbiterium, utożsamiana z miejscem pochówku fundatora klasztoru, Geralda FitzMaurice. Na południe od kościoła zobaczyć można ziemny kopiec anglo-normańskiego zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bowen L., Conservation Management Plan, Clane Abbey Community Centre Main Street, [b.m.w.] 2024.
Mooney C., Franciscan Architecture in Pre-Reformation Ireland (Part I-IV), „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Vol. 85-87, No. 1955-1957.