Historia
Wieża Castlesaffron, zwana także Creagh, a oryginalnie Crogh, zbudowana została w późnym okresie średniowiecza z fundacji rodu Roche. Pod koniec XVI wieku i w połowie kolejnego stulecia zapewne przechodziła los podobny do większości innych szlacheckich siedzib mieszkalno – obronnych na terenie hrabstwa Cork, zajmowanych i konfiskowanych wpierw na skutek buntu earla Desmond, a następnie w czasie walk Irlandczyków z angielskimi wojskami Olivera Cromwella. Od końca XVII stulecia stanowiła własność rodzin Nagle, Rigg i Love, choć w okresie tym nie pełniła już funkcji rezydencjonalnych. Pod koniec XVIII wieku przeszła na własność rodziny Creagh, od której uzyskała nową nawę.
Architektura
Wieżę zbudowano w dolinie rzeki Awbeg, po południowej stronie jej koryta, które łagodnym zakolem otaczało budowlę także od zachodu. Uzyskała w planie kształt mocno wydłużonego prostokąta o długości 13,3 metrów i szerokości 8,5 metra. Mieściła pięć głównych kondygnacji zwieńczonych w koronie muru niezadaszonym chodnikiem straży, ukrytym za blankowanym przedpiersiem, przy czym ściana frontowa podwyższona została o dodatkowy poziom, tworzący długą platformę obronną nad wejściem. Rozwiązanie takie było dość często stosowane w późnośredniowiecznych irlandzkich wieżach mieszkalnych, ale w Creagh wyjątkowo zastosowano je nad ścianą wzdłużną, a nie nad jedną z krótszych ścian. Wynikało to z nietypowego umieszczenia portalu wejściowego od południa, który z kolei osadzony mógł zostać w ścianie wzdłużnej ze względu na ukształtowanie terenu i położenie przywieżowego dziedzińca.
Mury wieży rozdzielały wąskie i nieregularnie przeprute na elewacjach otwory okienne i strzeleckie, głównie o formach szczelinowych. Większe okna dwudzielne, także ze szczelinowymi prześwitami, utworzono jedynie na najwyższych piętrach. Otwory w mniej ważnych pomieszczeniach, takich jak przyziemie, czy klatka schodowa, miały prostą formę, natomiast okna w głównych pomieszczeniach ozdobiono popularnymi w okresie późnego gotyku łukami w ośle grzbiety. W typowy dla irlandzkich wież mieszkalnych sposób, co najmniej jeden otwór umieszczono w samym narożniku muru. Wszystkie szczelinowe otwory rozglifiono do wnętrza, a większe okna osadzono w głębokich wnękach. Portal wejściowy utworzono ostrołuczny, sfazowany. Znalazł się on w płytkiej wnęce, ze względu na grube mury z pochyłymi elewacjami cokołowej części wieży.
Wnętrze wieży w obrębie muru obwodowego podzielono naprzemiennie na pomieszczenia kryte drewnianym stropem i pomieszczenia ze sklepieniem kolebkowym. Podsklepiona została więc kondygnacja druga i czwarta, natomiast najwyższe piętro mogło być zwieńczone otwartą więźbą znajdującego się nad nią dachu. W grubości masywnych murów poukrywano liczne mniejsze komory, służące do celów obronnych, jako latryny oraz jako dodatkowa przestrzeń mieszkalna. W narożniku południowym znajdowała się spiralna klatka schodowa, na poziomie najwyższego piętra przechodząca w prosty bieg schodów łączących się z chodnikiem straży. Dwie słabo oświetlone pierwsze kondygnacje musiały pełnić rolę gospodarczą i magazynową. Wyższe piętra, ogrzewane kominkami w ścianie północno – zachodniej i z dostępem do latryn, były mieszkalne.
Stan obecny
Wieża jest dziś niezamieszkaną i niezadaszoną budowlą o pełnej wysokości murów obwodowych, za wyjątkiem zdegradowanego i porośniętego bluszczem przedpiersia. Zachowała późnogotycką formę, bez większych modyfikacji nowożytnych (widoczne są liczne pierwotne otwory okienne, strzeleckie i wejściowe, a we wnętrzu przetrwały sklepienia nad dwoma kondygnacjami). Obecnie wieża jest własnością prywatną, dlatego w celu obejrzenia jej z zewnątrz wymagana jest zgoda właścicieli.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.
Sherlock R., The evolution of the Irish tower-house as a domestic space, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 111C/2011.