Historia
Menhiry z Castlenalact ustawione został w późnym okresie neolitu lub wczesnej epoce brązu, w ramach szeroko rozpowszechnionej na terenie Irlandii tradycji tworzenia rzędów kamieni, często powiązanych z kamiennymi kręgami (kromlechami) i budowlami grobowymi. Cel ich ustawiania nie został odkryty, ale przypuszczalnie związany był z rytuałami pogrzebowymi lub upamiętniającymi zmarłych. Ewentualnie mogły być również związane z pozycją słońca lub księżyca na nieboskłonie, choć ich orientacja na osi północny – wschód, południowy – zachód raczej zbliżona była do późniejszego zwyczaju orientowania chrześcijańskich grobowców i kościołów, niż do precyzyjnych obserwacji astronomicznych, a więc wynikała ze względów symbolicznych, wierzeń lub przesądów. Tworzenie rzędów menhirów praktykowane było do czasu wygaśnięcia zwyczaju budowania kamiennych kręgów i megalitycznych grobowców. Zapewne w późnej epoce brązu pamięć o ich pierwotnej funkcji była już zapomniana. W X wieku n.e. w pobliżu menhirów z Castlenalact rozegrać się miała bitwa Celtów z wikingami.
Architektura
Kamienie rozstawiono na krawędzi wschodniej części szerokiej i płytkiej doliny, po północnej stronie oddalonego o kilkaset metrów jeziora Castlenalact. Rząd utworzony został z czterech głazów. Było to średnią liczbą, bowiem w regionie rzędy menhirów najczęściej tworzono przy wykorzystaniu od dwóch do sześciu kamieni, przy czym zwracało uwagę bardzo częste wykorzystywanie rzędów z trzema kamieniami. Ponadto lokalne rzędy menhirów dzieliły się na te z dwoma głazami oraz na rzędy z głazami w liczbie od trzech do sześciu. Nie odnotowano korelacji miedzy długościami rzędów a liczbą ich kamieni, ani między liczbą a ich orientacją.
Cztery głazy w Castlenalact umieszczono w rzędzie o osi północny – wschód, południowy – zachód i całkowitej długości 13,4 metrów, jednej z największych jakie utworzono w południowo – zachodniej części Irlandii. Kamienie dobrano pod względem rozmiarów i kształtów, ale nie poddawano ich obróbce narzędziami. Wykorzystano głazy wysokie i zarazem płaskie. Wkopano je w podłoże ustawiając dłuższymi stronami pionowo, co charakterystyczne i nietypowe, z dłuższymi osiami nie pokrywającymi się z osią całego rzędu.
Najwyższy głaz o wysokości 3,4 metra, szerokości 1,7 i grubości 0,8 metra umieszczono po stronie północno – wschodniej, co było odstępstwem od częściej stosowanej zasady by najwyższy głaz umieszczać na południowym – zachodzie. Jako drugi wykorzystano kamień o wysokości około 2,5 metra, szerokości 1,2 metra i grubości 0,9 metra. Trzeci kamień charakteryzował się wysokością około 1,9 metra, szerokością 1,2 metra i grubością 0,4 metra. Jako ostatni, czwarty głaz na południowym – zachodzie wykorzystano kamień o wysokości 1,9 metra, szerokości 1,4 metra i grubości 0,4 metra. Zastosowano więc wyraźną gradację wysokości od północnego – wschodu, zmniejszającą się ku południowemu – zachodowi, przy czym jako dwa ostatnie umieszczono głazy o zbliżonych gabarytach.
Stan obecny
Rząd menhirów w Castlenalact jest dziś jednym z najdłuższych i największych pod względem wysokości kamieni, jaki zachował się do czasów współczesnych w południowo – zachodniej części Irlandii. Wszystkie cztery tworzące go głazy wciąż wkopane są w swych pierwotnych miejscach, natomiast piąty, mniejszy i leżący kamień pomiędzy dwoma południowo – zachodnimi uważa się za wtórnie przeniesiony w późniejszym okresie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Archaeological inventory of County Cork, Volume I: West Cork, red. D.Power, Cork 1992.
O’Brien W., Bronze Age stone rows in south-west Ireland, „Journal of the Cork Historical and Archaeological Society”, 128/2023.
Ó’Nualláin S., Stone Rows in the South of Ireland, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 88C/1988.