Historia
Zamek zbudowany został około połowy XIII wieku. Wzniesiono go na ziemiach baroni należącej w XII wieku do anglo-normańskiego rodu de Wigarnia (Worcester), a następnie Bermingham. Przedstawiciele tego ostatniego zapewne byli fundatorami budowli. Pełniła ona funkcje mieszkalno – obronne co najmniej do końca okresu średniowiecza, o czym świadczyłyby pomniejsze prace modernizacyjne prowadzone w stylistyce późnogotyckiej. Do zniszczenia lub porzucenia Castlegrace dojść mogło w trakcie walk irlandzko – angielskich z połowy XVII wieku, kiedy to interwencja wojsk Olivera Cromwella doprowadziła do zniszczenia wielu starych siedzib, a następnie ich konfiskaty.
Architektura
Zamek zbudowany został na północnym brzegu rzeki Tar, w jednym z jej łagodnych łuków. Zajmował obszar w planie zbliżony do prostokąta o wymiarach 30 x 23 metry, z dłuższymi bokami na osi wschód – zachód. Dziedziniec otaczał masywny mur obronny, stanowiący zarazem zewnętrzne ściany zamkowych budynków. Dwa zachodnie narożniki wzmacniały obłe wieże. Kolejne dwie wieże wzmacniały wschodnie narożniki zamku, przy czym co najmniej jedna z nich była w planie czworoboczna. Obronę uzupełniały otwory strzeleckie przeprute w prostych odcinkach muru. Brama musiała mieć formę zwykłego portalu przeprutego przez jedną z kurtyn.
Wieża południowo – zachodnia w planie miała kształt zbliżony do koła o średnicy około 5 metrów, natomiast północno – zachodnia była nieregularna, wydłużona do formy owalnej. Obie wieże w części cokołowej miały najgrubsze mury z lekko pochyłymi elewacjami. Były mocno wysunięte przed sąsiednie kurtyny, mogły więc wzajemnie się flankować. Wysokość wież była większa od muru obronnego, choć zapewne nie w bardzo dużym stopniu. Wieża północno – zachodnia całe przyziemie miała pełne, bez pomieszczeń. Koliste pomieszczenia wieży południowo – zachodniej łączyła spiralna klatka schodowa osadzona w grubości muru. Brak większych otworów okiennych, ogrzewania oraz niewielka przestrzeń wnętrz wskazywałyby, że wieże pełniły wyłącznie funkcję obronną.
Główny budynek mieszkalno – reprezentacyjny zajmował całą szerokość zachodniej części dziedzińca. Jego przyziemie zapewne pełniło funkcje gospodarcze, natomiast na piętrze mieściła się aula. Oświetlały ją dwa duże i jedno mniejsze okna od zachodu oraz jedno od południa. Duże, wypełnione maswerkami okna znacznie osłabiały obronność zamku, która najwyraźniej nie była traktowana priorytetowo. Okna miały półkoliste zamknięcia, natomiast maswerki wykorzystywały motyw trójliści, przez co całość zbliżona była do okien utworzonych na zamku Ferns. W późnym okresie średniowiecza w ścianę zachodnią wstawiono też okno zamknięte łukiem w ośli grzbiet. Pierwsze piętro budynku połączone było z wieżą północno – zachodnią za pomocą korytarza, utworzonego w specjalnie z tego powodu pogrubionym odcinku kurtyny. Wieża południowo – zachodnia połączona była z budynkiem krótkim przejściem łączącym wnękę okienną z klatką schodową.
Stan obecny
Zamek jest dziś ruiną, częściowo przekształconą z powodu prac rozbiórkowych i połączenia murów obronnych z ogrodzeniami polnymi. W najlepszym stanie przetrwała zachodnia część budowli, gdzie widoczne są dwie obłe wieże i kurtyna między nimi. W murach zachowało się kilka szczelinowych otworów strzeleckich oraz okien budynku mieszkalnego. Zamek znajduje się na terenie prywatnej posiadłości.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
McNeill T., Castles in Ireland. Feudal power in a Gaelic World, London-New York 2005.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.