Historia
Na przełomie XII i XIII wieku, po anglo-normańskiej inwazji na Irlandię, rejon centralnej części hrabstwa Cork zasiedlony został przez rodzinę Cogan, która ufundowała miasto o nazwie Ballynamona, wraz z kościołem parafialnym i komandorią joannitów. Miasto założone zostało przy ważnym szlaku handlowym z Cork do Limerick, celem którego ochrony zbudowany został zamek Barrett. Początkowo znany pod nazwą More, został on odnotowany w przekazach pisemnych w 1252 roku, kiedy to John de Cogan uzyskał pozwolenie na organizowany przy nim cotygodniowy targ i coroczny jarmark. Na przełomie trzeciej i czwartej ćwierci XIII wieku miał być poddawany naprawom, gdy tymczasowo znajdował się w rękach królewskich.
W XIV wieku rodzimi Irlandczycy zaczęli odzyskiwać inicjatywę w walkach z Anglo-Normanami oraz stopniowo wypierać ich z ziem, które wcześniej utracili. Gałąź klanu MacCarthy z siedzibą w Kanturk, przy wsparciu innych irlandzkich klanów, takich jak O’Callaghanowie, O’Riordanowie i O’Kelleherowie, rozpoczęła najazdy wzdłuż doliny Lee, skąd ostatecznie wypędziła Coganów wraz z ich angielskimi dzierżawcami. Z pomocą wysłane zostały oddziały królewskie, wspierane przez Barrettów, rodzinę anglo-normańskiego pochodzenia, która posiadała ziemie w pobliżu Grenagh, a następnie uzyskała część majątków Coganów. W 1439 roku Coganowie zostali zmuszeni do poddania swojego zamku More earlowi Desmond, wiodącemu anglo-normandzkiemu lordowi w regionie Munster. Jego potomkowie posiadali i rozbudowywali zamek do końca XVI wieku, do czasu nieudanego buntu i konfiskaty przez angielską Koronę.
W latach dwudziestych XVII wieku zamek został zakupiony przez Andrew Barretta, od którego nazwiska utrwalona została nowa nazwa budowli i majątku ziemskiego. Andrew Barrett i jego następcy zamieszkiwali Castlebarrett do lat dziewięćdziesiątych XVII wieku. Wówczas to, podczas walk katolickich zwolenników króla Jakuba z wojskami Wilhelma Orańskiego, Barrettowie poparli przegraną stronę konfliktu. Na skutek tego zamek wraz z przyległymi dobrami ziemskimi został skonfiskowany. Prawdopodbnie w trakcie działań wojennych budowla została zniszczona, dlatego też nie była już zamieszkiwana przez nowych właścicieli i została porzucona.
Architektura
Castlebarrett założone zostało na szczycie samotnego wzgórza, którego zbocza po stronie północno – zachodniej opadały ku dolinie rzeki Clyda, ale najbardziej strome były na odcinku wschodnim, gdzie górowały nad szlakiem z Cork do Limerick. Wzdłuż krawędzi stoków, na kulminacji wzniesienia zbudowano obwód ziemnych obwałowań o z grubsza owalnym w planie kształcie wielkości około 46 x 42 metry. Korona wału zapewne wzmocniona była jakąś formą drewnianej palisady lub częstokołem oraz poprzedzona od północy rowem o szerokości 17 metrów i głębokości co najmniej 2 metrów. Najstarsze zabudowania mieszkalne i gospodarcze prawdopodobnie również były konstrukcji drewnianej lub szachulcowe.
W XIII wieku w zachodniej części zamkowego dziedzińca zbudowany został murowany dom o wieżowej formie. Jego dłuższe boki usytuowano mniej więcej na linii północ – południe, z lekkim odchyleniem części północnej ku wschodowi. W planie posiadał wymiary około 16,7 x 10,1 metra, był więc budowlą o sporych rozmiarach. Mieścił tylko dwie kondygnacje: przyziemie o zapewne gospodarczym przeznaczeniu oraz reprezentacyjno – mieszkalną aulę (ang. hall) na piętrze. Zwieńczony mógł być w koronie muru obwodowego otwartym, dookolnym chodnikiem straży, ukrytym za blankowanym przedpiersiem.
U schyłku średniowiecza murowany budynek powiększony został po stronie północno – wschodniej o czworoboczną wieżę wielkości 6,3 x 6,8 metra. W przyziemiu uzyskała ona wysoką część cokołową o pochyłych elewacjach. Wewnątrz ta najniższa kondygnacja jako jedyna została przykryta sklepieniem kolebkowym, podczas gdy trzy wyższe kondygnacje rozdzielono drewnianymi stropami. Elewacje wieży przepruto wąskimi jedno- i dwudzielnymi otworami okiennymi ze zwieńczeniami w późnogotyckie ośle grzbiety oraz charakterystycznym dla Irlandii narożnym oknem czterodzielnym. Dwie z górnych kondygnacji ogrzewane były kominkami.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się znacznie zdegradowane relikty trzech ścian wieżowego domu z XIII wieku oraz ruiny późnośredniowiecznej wieży mieszkalnej z XVI wieku. W terenie widoczne są również pozostałości obwałowań ziemnych. Wieża mieszkalna zachowała ścianę północną i wschodnią aż do poziomu dawnego przedpiersia, natomiast pozostałe dwie w większości uległy zawaleniu powyżej przyziemia. W niebezpiecznie spękanych murach widoczne są jeszcze dwa późnogotyckie okna, uszkodzone okno dwudzielne oraz konsole narożnej bartyzany, lecz niestety w miejscach większości otworów widnieją duże wyrwy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cotter E., Heritage Castles of County Cork, Cork 2017.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.