Historia
Miasto Cashel założone zostało u podnóża wzgórza katedralnego około drugiej dekady XIII wieku, z inicjatywy arcybiskupa Donnchada Ua Lonngargáin lub jego następcy o tym samym imieniu. W drugiej połowie XIII wieku weszło w okres szczytowego rozwoju, co między innymi przyczyniło się do budowy kościoła parafialnego i dwóch klasztorów mendykanckich, a następnie murowanego obwodu obwarowań. Pozwolenie na budowę murów obronnych wydał angielski król Edward I Długonogi w latach 1303-1307, a potwierdził w 1319 roku Edward II. Do prac budowlanych przystąpiono zapewne po 1317 roku, pod rządami arcybiskupa Williama FitzJohna i prowadzono je co najmniej do połowy XIV wieku, a nawet do końca tamtego stulecia. Jeszcze w 1378 roku w związku z fortyfikowaniem miasta Cashel uzyskało zwolnienie z podatków.
Pod koniec XIV wieku i w XV stuleciu wyludnienie spowodowane epidemiami oraz upadek gospodarczy sprawiły, że przy miejskich murach obronnych Cashel nie podejmowano żadnych większych inwestycji budowlanych. W odróżnieniu od sąsiedniego wzgórza katedralnego, prace prawdopodobnie skupiały się tylko na doraźnych naprawach, bez poważniejszych prób wprowadzenia ochrony przed bronią palną. Jedynie bogatsze rodziny kupieckie zapewniały sobie wówczas namiastkę bezpieczeństwa, wznosząc pośrodku miasta wieżowe domy mieszkalne.
W XVII stuleciu obwarowania miejskie były już przestarzałe i uznawane za słabe, pomimo że jeszcze na początku tamtego wieku przed bramą Górną utworzono zewnętrzne obwarowania. Podczas oblężenia Cashel przez Murrougha O’Briena, lorda Inchiquin, w 1647 roku mieszkańcy woleli wycofać się na wzgórze katedralne (ang. Rock of Cashel), niż bronić wewnątrz obwodu murów miejskich. W kolejnych latach nie reperowany mur obronny popadał w coraz większą ruinę, aż w 1729 roku władze wydały nakaz rozebrania bramy Dolnej, która stanowiła zagrożenie dla przechodzących w pobliżu mieszkańców. Kolejne odcinki murów i bramy były rozbierane w drugiej połowie XVIII i w XIX wieku.
Architektura
Średniowieczne miasto lokacyjne zajmowało nizinny, opadający ku południowi obszar po południowej stronie skalistego wzgórza katedralnego. Miało w planie dość zwarty kształt o wielkości około 14 ha, choć obwód muru obronnego charakteryzował się wieloma mniejszymi załamaniami, zapewne wynikającymi z konieczności dostosowania kurtyn do starszej zabudowy. Największe wybrzuszenie obejmowało na południowym – wschodzie kościół parafialny św. Jana, a na północy omijało starszy klasztor dominikański. Poza obrębem miejskich fortyfikacji znalazł się także położony na wschodzie klasztor franciszkański. Pierścień muru miał około 1550 metrów całkowitej długości. Uzupełnieniem obrony miasta mogły być wieżowe domy mieszkalne, wznoszone przez patrycjat przede wszystkim przy głównej ulicy miejskiej.
Miejski mur obronny zbudowany był z nieopracowanego miejscowego wapienia, łączonego grubo kładzioną ziarnistą zaprawą. Jego grubość w przyziemiu wynosiła na większości obwodu około 1,2 metra, natomiast wysokość sięgać mogła około 6 metrów. W przyziemiu jego cokołowa zewnętrzna elewacja mogła mieć niewielkie nachylenie (ang. batter). Korona prawdopodobnie mieściła chodnik straży, choć ze względu na niezbyt dużą grubość kurtyn musiał on być poszerzany drewnianym gankiem. W linii muru zapewne nie zbudowano regularnego systemu flankujących się wzajemnie baszt, ale kluczowe ze względów obronności miejsca, takie jak narożniki i załamania obwodu, wzmocnione były pojedynczymi wieżami, czy też basztami. Między innymi okrągła baszta o średnicy około 3 metrów znajdowała się w narożniku północno – zachodnim miasta. Przed linią muru obronnego przypuszczalnie przebiegała fosa, ale nie wiadomo czy na całym obwodzie.
Wjazd do miasta odbywał się za pomocą aż pięciu bram. Po stronie północno – wschodniej znajdowała się brama Górna, zwana też Dublińską (ang. Upper or Canopy Gate), umieszczona na zakończeniu głównej drogi przelotowej przez miasto i placu rynkowego. Na wschodzie między kościołem farnym a klasztorem franciszkańskim funkcjonowała brama Klasztorna (ang. Friar Gate). Ku południowi skierowana była brama św. Jana (ang. St. John’s Gate), umieszczona w kącie muru utworzonego przez wybrzuszenie obwodu obejmujące kościół parafialny. Po stronie zachodniej, jako przeciwległa do bramy Górnej, znajdowała się brama Dolna (ang. Lower Gate). Funkcję pomocniczą zapewne pełniła brama północna zwana Wrzosową (ang. Moor Gate), usytuowana przy klasztorze dominikańskim i jednej z bocznych dróg miejskich. Główne bramy prawdopodobnie miały formę wieżową z przejazdami w przyziemiu.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwało dziesięć odcinków muru obronnego o różnej długości, przy czym wszystkie są obniżone w stosunku do pierwotnego stanu. Najdłuższy fragment o długości około 139 metrów znajduje się w południowej i południowo – wschodniej części dawnego obwodu. Kolejne znaczne odcinki widoczne są na obrzeżach miasta po stronie północno – zachodniej i w pobliżu ruin kościoła dominikańskiego. Większość fragmentów muru ma dziś wysokość około 3-4 metrów, przez co niekiedy są ciężko dostrzegalne pomiędzy współczesną zabudową mieszkalną i gospodarczą. Jedyną bardziej złożoną pierwotną konstrukcją jaka się zachowała jest furta po stronie północno – zachodniej miasta oraz dolna część nieodległej narożnej wieży. W wewnętrzne elewacje muru obronnego przy dawnym kościele parafialnym wmurowane zostały XIV-wieczne figuralne płyty nagrobne, prawdopodobnie pochodzące z rozebranego kościoła franciszkańskiego. Przy głównej ulicy miejskiej (ang. Main Street) zachowała się częściowo przekształcona wieża mieszkalna (ang. Kearneys Castle).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bradley J., Walled towns in Ireland, Dublin 1995.
Collins T.E., The Medieval Town Defences of Cashel, „Tipperary historical journal”, vol. 10/1997.
Greene S., The medieval walled Towns of Tipperary, Clonmel 2022.
Manning C., Rock Of Cashel, Co. Tipperary, Dublin 2000.
Marnane D., Cashel, history & guide, Dublin 2007.
Slattery T., The Anglo-Norman Town Wall in Contemporary Cashel, „Tipperary historical journal”, vol. 20/2007.