Historia
Dominikański konwent w mieście Cashel założony został pod koniec drugiej ćwierci XIII wieku, prawdopodobnie około 1243 roku, przez byłego dominikanina biskupa Davida Ó Gilla Pátraica, znanego także z działalności budowlanej na sąsiednim wzgórzu katedralnym. W późniejszych latach XIII stulecia rozbudowany został kościół klasztorny, co mogło mieć miejsce za długich rządów biskupa Davida Mac Cerbailla, urzędującego między 1254 a 1289 rokiem, lub jego następcy Stiamna Ó Brácáina. Przypuszczalnie większe prace budowlane były już zakończone, gdy w 1289 i 1307 roku w klasztorze odbywały się kapituły generalne.
W 1480 roku klasztor spłonął na skutek przypadkowego zaprószenia ognia. Zniszczenia wymusiły przeprowadzenie rozległych późnogotyckich prac remontowych i przebudowy, prowadzonej przez arcybiskupa Johna Cantwella II. W ich ramach między innymi do kościoła klasztornego dobudowana została masywna wieża oraz zmieniono jego wystrój na późnogotycki. Jako, że John Cantwell II zmarł już w 1484 roku, ukończenie prac remontowo – budowlanych mogło przypaść na jego następcę, Davida Creagha, który pełnił urząd do roku 1504.
Konwent dominikańskich zakonników z Cashel rozwiązany został w 1540 roku, na skutek działań reformacyjnych króla Henryka VIII. W momencie kasaty miał się składać z kościoła, dzwonnicy, prezbiterium, krużganka i różnych pomieszczeń mieszkalnych dla zakonników. Obejmował także cmentarz i sad, wraz z działkami nieruchomości oddanymi wcześniej w dzierżawę przez ostatniego przeora Edwarda Browna. Zabudowania klasztorne zostały przekazane niejakiemu Walterowi Flemingowi, za kwotę 46 funtów i roczny czynsz płacony angielskiej Koronie. W kolejnych latach przechodziły na własność różnych prywatnych dzierżawców, za których popadły w zaniedbanie i ruinę. Pomieszczenia klauzury ostatecznie rozebrano w celu pozyskania materiału budowlanego.
Architektura
Klasztor dominikański założony został pomiędzy wzgórzem katedralnym na północnym – zachodzie, a miastem na południu. Znajdował się poza obrębem miejskich murów obronnych, w bliskiej od nich odległości, w pobliżu bramy Wrzosowej (ang. Moor Gate) i miejsca gdzie dwie kurtyny łączyły się pod ostrym kątem. Jako, że klasztor dominikanów nie był włączony w obręb fortyfikacji miasta, został on otoczony własnym murem, utworzonym od najbardziej zagrożonej strony północnej i zachodniej (na południe i wschód od klasztoru od XIV wieku przebiegały odcinki miejskiego muru obronnego). Zabudowania konwentu tworzył kościół oraz sąsiadująca z nim od północy klauzura, prawdopodobnie z pomieszczeniami zgrupowanymi wokół wirydarza.
Kościół klasztorny początkowo składał się z wczesnogotyckiej nawy na planie prostokąta oraz mocno wydłużonego prezbiterium po stronie wschodniej, również wzniesionego na rzucie czworoboku. Była to stosunkowo skromna, jeszcze bezwieżowa budowla, z wejściem dla wiernych umieszczonym po stronie zachodniej, w prostym sfazowanym portalu o ostrołucznym zamknięciu. Oświetlenie kościoła zapewniały wąskie, lancetowate okna o rozglifieniach skierowanych do wnętrza. W ścianie południowej prezbiterium rozmieszczono je bardzo gęsto, w bliskich od siebie odległościach. Uzyskały tam profilowane obramienia i dużą wysokość, dzięki czemu chór i ołtarz główny były dobrze oświetlone. W ścianie wschodniej pierwotnie znajdowała się triada okien, ze środkowym nieco wyższym niż dwa boczne. W ścianie północnej nawy okna przebito wysoko, ze względu na przylegający krużganek. Pojedyncze okno doświetlało nawę od zachodu.
Prawdopodbnie w późniejszych latach XIII wieku do kościoła dobudowane zostało południowe ramię transeptu (nawa poprzeczna), a nawę główną poszerzono ku południowi, przez co zachodni portal wejściowy przestał być osiowo usytuowany, natomiast cały budynek utracił w planie symetrię. Na budowę północnego ramienia transeptu nie pozwolił brak miejsca spowodowany usytuowaniem wirydarza z krużgankami oraz pomieszczeń klauzury po północnej stronie nawy. We wnętrzu poszerzona część korpusu kościoła mogła zostać przeznaczona na wąską nawę boczną.
W czwartej ćwierci XV wieku pomiędzy nawę i prezbiterium wstawiono prostokątną w planie wieżę, stosunkowo niską, ale o sporych rozmiarach. W jej murach osadzono nieliczne proste czworoboczne otwory okienne, nadające budowli warownego charakteru. W starszych murach kościoła wstawiono wówczas okna późnogotyckie. W ścianie wschodnie wczesnogotycką triadę zastąpiło pojedyncze okno ostrołuczne z czterodzielnym maswerkiem o motywach płomienistych i pięciolistnych wpisanych w ośle grzbiety. Mniejsze okno z czterodzielnym maswerkiem zastąpiło też starsze duże okno ostrołuczne w ścianie zachodniej nawy. Podobnie wymieniono okno w ścianie południowej transeptu, być może z powodu chęci obniżenia wysokich kosztów przeszklenia dużych otworów.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się ruiny niezadaszonego kościoła klasztornego, podczas gdy na miejscu klauzury znajduje się obecnie współczesna zabudowa mieszkalna. W murach kościoła uwagę zwracają przede wszystkim wczesnogotyckie okna w południowej ścianie prezbiterium oraz późnogotyckie okna z doskonale zachowanymi maswerkami, widoczne w zachodniej ścianie nawy, południowej ścianie transeptu i wschodniej ścianie prezbiterium. We wszystkich trzech ścianach wyraźnie widoczne są też obramienia starszych otworów okiennych. We wnętrzu kościoła zachowało się kilka nagrobków z XIII/XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Manning C., Rock Of Cashel, Co. Tipperary, Dublin 2000.
Marnane D., Cashel, history & guide, Dublin 2007.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.