Historia
Carrigogunnell (gael. Carrac Ui Conaing) od początku XIII wieku stanowiło własność klanu O’Brien, po tym gdy w 1209 roku Donough O’Brien, władca Thomond, uzyskał nadanie od angielskiego króla Jana. Klan O’Brien był jednym z najbardziej zanglicyzowanych na terenie zachodniej Irlandii, dlatego pomimo postępów najeźdźców w Meath i Connacht, zdołał do końca XIII wieku utrzymać swe dobra, a w Carrigogunnell ufundować murowany zamek, rozbudowywany następnie w XIV i XV wieku. W 1536 roku zamek z garnizonem pod wodzą Edmonda O’Cahilla został oblężony i zdobyty przez lorda Leonarda Greya, namiestnika angielskiego władcy w Irlandii (ang. Lord Deputy of Ireland). Carrigogunnell nie odgrywało większej roli w trakcie walk polityczno-religijnych z połowy XVII wieku, ale w czasie wojny z lat 1689-1691 zamek został zajęty przez wojska zdetronizował katolickiego króla Jakuba II. Z tego powodu w 1691 roku jeden z dowódców Wilhelma Orańskiego zdobył Carrigogunnell, a niedługo później nakazał wysadzenie w powietrze zabudowań i obwarowań zamku.
Architektura
Zamek zbudowany został na samotnym, skalistym wzniesieniu pochodzenia wulkanicznego, górującym nad estuarium rzeki Shannon, której koryto płynęło po północnej stronie. Jego najstarszy, usytuowany w najwyższym punkcie terenu rdzeń, zajmował obszar o wymiarach około 30 x 20 metrów. Otoczony był wzdłuż krawędzi zboczy murem obronnym, w obręb którego wiodła prosta brama pozbawiona wieży lub budynku przejazdowego, umieszczona prawdopodobnie w pobliżu południowego narożnika. Najstarsze zabudowania mieszkalne przystawione były do muru od północnego – wschodu i północnego – zachodu, a więc w teoretycznie najbezpieczniejszych miejscach dziedzińca, chronionych od strony zewnętrznej najwyższymi zboczami. Część z nich pierwotnie mogła być konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Być może północny narożnik zamku stanowiła cylindryczna wieża, wzorowana na wczesnych angielskich donżonach, ale obwód obronny charakteryzował się brakiem baszt lub wież wzmacniających najbardziej zagrożone odcinki.
W XIV i XV wieku zamek uległ rozbudowie i znacznemu powiększeniu. Na miejscu hipotetycznej wieży cylindrycznej stanęła masywna pięciokondygnacyjna wieża o nieregularnym, wielobocznym rzucie, obok niej zaś wzdłuż muru obronnego powiększono zabudowę uformowaną w dwa skrzydła o zróżnicowanym planie i bryle. Prace budowlane skupiły się zapewne na poprawie warunków mieszkalnych, bowiem obszar bramy wjazdowej pozostawiono bez większych zmian. Na zamku górnym utworzono pomieszczenia ogrzewane kominkami, wyposażone w latryny i oświetlane dużymi oknami, musiała też funkcjonować na nim aula, czyli główna komnata reprezentacyjna.
Wieża główna była bardzo nieregularna w planie, od północy zaoblona, na południu wieloboczna. Jej pięć kondygnacji sięgało około 15 metrów wysokości. Komunikację między piętrami zapewniała osadzona w grubości południowego muru spiralna klatka schodowa, połączona z korytarzowym, długim na 3 metry przedsionkiem w przyziemiu. Wejście wiodło poprzez uskokowy portal o ostrołucznym zamknięciu, nad którym na poziomie trzeciej kondygnacji nadwieszony był wykusz machikułowy. Jako że portal znajdował się nieco powyżej skalnego podłoża, musiały do niego prowadzić zewnętrzne drewniane schody lub rampa. Piętra wieży oświetlane były czworobocznymi oknami ze sfazowanymi obramieniami i połączone z sąsiednimi zabudowaniami, które sięgały aż przedostatniej kondygnacji wieży. Zwieńczenie wieży musiało mieć formę dookolnego chodnika straży chronionego blankowanym przedpiersiem.
W XV wieku kamiennym murem obronnym o grubości około 1,5 metra otoczony został rozległy dziedziniec podzamcza po południowej i południowo – wschodniej stronie zamku górnego. W planie miał on nieregularny kształt, dostosowany do formy terenu wzniesienia. Mur charakteryzował się zarówno ostrymi narożnikami (część wschodnia), jak i łagodnymi zaobleniami (odcinek południowo – wschodni i zachodni). Bramę na podzamcze umieszczono po stronie południowo – zachodniej, w ryzalitowo wysuniętym odcinku muru. Celem lepszej ochrony bramy i drogi dojazdowej, w XVI wieku rozbudowano południowo – zachodni narożnik obwarowań do formy trójkątnego protobastionu. Spośród zabudowy podzamcza wyróżniał się podłużny budynek osadzony w narożnik wschodni dziedzińca. Pozostałe budynki podzamcza miały zapewne charakter gospodarczy i konstrukcję drewnianą.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w stanie zaawansowanej, malowniczej, ale nie zabezpieczonej ruiny, narażonej na dalszą degradację. Jego dominantą pozostają zachowane trzy ściany XV-wiecznej wieży głównej z widocznym jeszcze portalem wejściowym, kilkoma otworami okiennymi i konsolami wykusza. Obok, po stronie północno – zachodniej i północno – wschodniej przetrwały ruiny silnie porośniętych roślinnością zabudowań mieszkalnych zamku górnego, podchodzących głównie z XIV-XVI wieku, ale z zewnętrznymi murami od północnego – zachodu sięgającymi jeszcze czasów najstarszego obwodu obronnego z XIII stulecia. Na terenie podzamcza zachowała się duża część obwodu muru obronnego, miejscami mocno obniżonego i w południowej części przebudowanego w XVI wieku. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
McNeill T., Castles in Ireland. Feudal power in a Gaelic World, London-New York 2005.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.
Westropp T.J., Carrigogunnell Castle and the O’Briens of Pubblebrian in the County of Limerick. Part I. The History of the Place, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 37, No. 4/1907.
Westropp T.J., Carrigogunnell Castle and the O’Briens of Pubblebrian in the County of Limerick. Part II. The Ruins and the Later Families, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 38, No. 2/1908.