Historia
Wieża Carrigaphooca zbudowana została w pierwszej połowie XV wieku, przez rzez gałąź klanu MacCarthy z Muskerry, średniowiecznej baronii w środkowym regionie hrabstwa Cork. Był to okres, gdy członkowie klanu MacCarthy rozszerzali wpływy na wschód, odzyskując ziemie, które ich przodkowie utracili dwa stulecia wcześniej na rzecz anglo-normandzkich najeźdźców. Ekspansji towarzyszyły liczne walki wewnętrzne między różnymi gałęziami rodu i innymi irlandzkimi rodzinami w regionie. Autorytet rządu centralnego praktycznie nie istniał, a lokalni lordowie, tacy jak poszczególni wodzowie klanu MacCarthy, stali się niemal niezależnymi władcami swoich terytoriów. Na tym tle każdy z nich budował wieżę mieszkalną, aby chronić siebie, swoją rodzinę i swoje dobra.
W 1601 roku w Carrigaphooca schronienia miał szukać Teige MacOwen MacCarthy, po przegranej Irlandczyków w bitwie z Anglikami pod Kinsale. Już jednak w kolejnym roku wieża została zdobyta przez innych członków klanu MacCarthy, posiłkowanych przez O’Sullivana Beare z West Cork. W czasie ataku sforsowane miały zostać zewnętrzne obwarowania Carrigaphooca, a następnie spalone drzwi wejściowe do samej wieży. Po ich zniszczeniu obrońcy poddali się i zostali puszczeni wolno. Carrigaphooca funkcjonowała następnie co najmniej do połowy XVII wieku, kiedy to wiele domów wieżowych w Irlandii zostało spustoszonych w czasie walk irlandzkich katolików z angielskimi protestantami. Wieża w Carrigaphooca najpewniej uniknęła zniszczeń i ostatecznie została porzucona ze względu na brak przydatności militarnej oraz rezydencjonalnej.
Architektura
Wieża zbudowana została na skalnym pagórku górującym nad doliną rzeki Sullane, którą w średniowieczu przebiegał szlak z doliny Lee do Macroom na wschodzie. Wieża wzniesiona została na planie krótkiego prostokąta o długości 10,7 metrów i szerokości 9,2 metra, z murami obwodowymi najgrubszymi na poziomie przyziemia, gdzie utworzono typowy dla budownictwa anglo-normańskiego cokół o pochyłych elewacjach. Budowlę wzniesiono z kamienia łamanego, przeważnie o wąskich i podłużnych kształtach, opracowanego od strony lica, bez wzmocnienia narożników ciosami. Również w detalu architektonicznym nie wykorzystano dokładnie opracowanych kwadr.
Zewnętrzne elewacje wieży rozdzielono bardzo prostymi, rozglifionymi do wnętrza otworami szczelinowymi i nieco większymi, ale równie prostymi oknami czworobocznymi na poziomie najwyższej kondygnacji. Brak bardzo popularnych w XV i XVI wieku łuków w tak zwane ośle grzbiety był jedną z charakterystycznych cech wieży, w której najwyraźniej wyżej stawiano na prostotę i funkcje obronno – strażnicze niż dekoracyjność. Otwory przebito w charakterystyczny dla średniowiecza nieregularny sposób. Wejście umieszczono we wschodniej części ściany północnej, na poziomie gruntu. Ze względu na skałę na której posadowiono wieżę, musiały do niego prowadzić schody lub jakiś rodzaj drewnianej rampy. Mury wieży zwieńczone były przedpiersiem oraz w co najmniej dwóch narożnikach bartyzanami osadzonymi na konsolach.
Wnętrze wieży na każdej z pięciu kondygnacji stanowiły pojedyncze pomieszczenia. Korytarzowy przedsionek połączony był z najniższym z nich, a także z prostym biegiem schodów w grubości ściany wschodniej. Prowadziły one do narożnika południowo – wschodniego, gdzie utworzono spiralną klatkę schodową, zakończoną na piątej kondygnacji. Stamtąd przejście umieszczone we wschodniej wnęce okiennej wiodło do kolejnych schodów w narożniku północno – wschodnim, które prowadziły na chodnik straży. Spośród wszystkich pomieszczeń najważniejsze musiało się znajdować na czwartej kondygnacji, najobszerniejszej, przykrytej sklepieniem i wyposażonej w przejście do latryny w grubości muru. W pomieszczeniu, podobnie jak i na innych kondygnacjach, nie przewidziano miejsca na kominki, dlatego ogrzewanie musiało być zapewniane za pomocą przenośnych koksowników. Nad sklepieniem przedostatniej kondygnacji mogło też funkcjonować otwarte palenisko, z którego dym uchodziłby przez otwór w dachu najwyższego piętra.
Stan obecny
Carrigaphooca jest jedną z najlepiej zachowanych wież mieszkalnych na terenie hrabstwa Cork i jednocześnie jedną z najbardziej surowych pod względem formy i dekoracyjności, co częściowo wynikało z jej wczesnej daty budowy. Mury przetrwały do poziomu fragmentarycznie zachowanego przedpiersia. Po narożnych bartyzanach pozostały jedynie dolne części z konsolami, o ile nie zniszczyły ich całkowicie ostatnie bardzo silne wiatry. Nie zachował się pierwotny portal wejściowy, ale proste otwory okienne są oryginalne. Zabytek znajduje się na prywatnej posesji, dlatego jego wnętrza najprawdopodobniej nie są dostępne dla zwiedzających, o ile nie uzyska się pozwolenia od miejscowych właścicieli.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cotter E., Heritage Castles of County Cork, Cork 2017.
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.