Historia
Wieża Carrigafoyle (gael. Carraig an Phoill) zbudowana została pod koniec XV wieku z fundacji wodza klanu O’Conor Kerry, Johna O’Conor Kerry, jako jedna z najsilniejszych budowli obronnych na terenie prowincji Munster. Pełniła ona nie tylko funkcje mieszkalne, ale stanowiła centrum administracyjne miejscowego majątku oraz ochraniała wybrzeże przy estuarium rzeki Shannon i szlak handlowo – komunikacyjny z Limerick do Kerry. Stanowiła widomy znak bogactwa i siły klanu O’Conor Kerry w schyłkowym okresie średniowiecza.
W 1580 roku wieżowy dom w Carrigafoyle został odebrany rodzinie O’Conor Kerry przez earla Desmond i oddany pod kontrolę lojalnych wojsk katolickich, złożonych z Hiszpanów i Irlandczyków. Z powodu antykrólewskiego buntu earla, pod wieżę podeszły wyjątkowo liczne i dobrze wyposażone angielskie wojska pod wodzą sir Williama Pelhama. Pomimo wcześniejszego wzmocnienia fortyfikacji przez włoskich inżynierów, po dwóch dniach ostrzału przez flotę i artylerię lądową, zajęły one Carrigafoyle i powiesiły na miejscu obrońców. Oblężenie miało być jednym z pierwszych w zachodniej części Irlandii przypadków użycia artylerii, przeciwko której późnośredniowieczne mury okazały się bezsilne. Co ciekawe earl i jego zwolennicy byli tak pewni, że Carrigafoyle wytrzyma oblężenie, że nie przyszli obrońcom z pomocą, ani nie czuli potrzeby wzmocnienia garnizonu. Upadek Carrigafoyle odbił się szerokim echem w Irlandii i Anglii, gdzie był żywo opisany w ówczesnych annałach. Przyczynił się też do szybszej klęski powstania, bowiem kolejne twierdze rebeliantów wolały się od razu poddać, niż narażać na ostrzał i egzekucje.
Rodzina O’Conor Kerry odzyskała Carrigafoyle pod koniec XVI wieku, tuż przed objęciem terenów hrabstwa działaniami militarnymi wojny dziewięcioletniej i buntu earla Tyrone. W 1600 roku właściciele wieży musieli jednak podporządkować się oddziałom sir George’a Carew, lorda prezydenta Munster, który gwałtownie oblegał i zdobył pobliski zamek Glin. W grudniu 1601 roku O’Conorowie przy pomocy hiszpańskich oddziałów ponownie odzyskali Carrigafoyle, lecz po irlandzkiej porażce pod Kinsale, wieża została zajęta z ramienia angielskiej królowej przez sir Charles’a Wilmota. Powróciła jeszcze w ręce prawowitych właścicieli, choć nie ciszyli się oni Carrigafoyle zbyt długo, gdyż ostatecznie zostało ono zniszczone w czasie walk irlandzkich katolików z angielskimi protestantami w latach 1649-1652.
Architektura
Wieża zbudowana została na fragmencie terenu wyrastającego z cieśniny pomiędzy wyspą Carrig na północy i wschodzie a lądem głównej części Irlandii na południu i zachodzie. W średniowieczu suchy teren był na tyle duży, że wokół wieży zdołano zbudować obwód muru obronnego z dwoma półkolistymi basztami w południowych narożnikach oraz połączony z nim zewnętrzny mur obronny, otaczający wieżę z trzech stron. Zewnętrzny mur wzmocniony był jedną czworoboczną basztą pełną oraz dwoma prostokątnymi basztami wykuszowymi, według źródeł ikonograficznych pierwotnie otwartymi od strony dziedzińca. Obszar pomiędzy wewnętrznym i zewnętrznym murem wypełniony był nawodnioną fosą, która służyła również jako przystań dla łodzi.
Wieża zbudowana została z bardzo wąskich i długich łupanych fragmentów piaskowca, starannie układanych warstwami i łączonych zaprawą wapienną. Jedynie narożniki oraz obramienia otworów okiennych i portalowych wzmacniano ciemniejszymi dużymi ciosami. Utworzono budowlę o znacznych rozmiarach i masywności, w planie posiadającą wymiary 17,9 x 9,7 metrów, z murami grubości 2,2-2,4 metra, a w części wschodniej, gdzie osadzono spiralną klatkę schodową, dochodzącymi nawet do 4,6 metrów grubości. Wysokość wieży sięgała ponad 23 metrów do poziomu przedpiersia otaczającego koronę murów. Tuż pod nim umieszczono rząd kamiennych wsporników, które mogły dźwigać machikuły lub ganek hurdycji. W elewacjach wieży pierwotnie znajdowały się tylko otwory szczelinowe. Na dwóch najniższych kondygnacjach były to prostokątne otwory z prostymi zamknięciami, wyżej wąskie okna z zamknięciami w tak zwane ośle grzbiety. Najwyższe piętro wyróżniono oknami dwudzielnymi z gzymsami kapnikowymi i płaskorzeźbionymi archiwoltami. Wejście do wieży znajdowało się w ostrołucznym portalu, umieszczonym w przyziemiu w ścianie wschodniej, a więc skierowane było w stronę wody.
Wnętrze wieży posiadało często spotykany w irlandzkich wieżach mieszkalnych podział na główne pomieszczenia w zachodniej i środkowej części oraz oddzielone murowaną ścianką działową mniejsze komory i spiralną klatkę schodową we wschodniej części. Umożliwiało to oddzielenie części mieszkalnej od pionu komunikacyjnego, a przede wszystkim pozytywnie wpływało na ochronę przeciwpożarową budowli. Ponadto pomiędzy dwoma częściami wieży na wyższych kondygnacjach funkcjonowały wąskie korytarze, zakończone latrynami i małymi komorami ukrytymi w grubości murów sklepień. W Carrigafoyle, ze względu na znaczne rozmiary całej wieży, komory wschodnie na piętrach posiadały duże wymiary, wynoszące około 5 x 3,3 metra. Tylko w przyziemiu w grubości muru znajdowało się mniejsze pomieszczenie dla strażnika czuwającego przy korytarzowym przedsionku wejściowym, połączonym także z klatką schodową i główną salą w przyziemiu wieży. Schody w Carrigafoyle były wyraźnie szersze, niż w większości innych irlandzki wież mieszkalnych. Większość małych pomieszczeń we wschodniej części wieży zawierała wnęki na szafki – półki ścienne, ale żadnych innych elementów architektonicznych.
Główne pomieszczenie w przyziemiu wieży mieściło aż po dwa otwory strzeleckie w północnej i południowej ścianie wzdłużnej. Piąty otwór zapewne znajdował się pośrodku ściany zachodniej. Wyżej mieściło się niskie, przykryte sklepieniem kolebkowym pomieszczenie, również ze słabym oświetleniem, a więc pełniące funkcje gospodarcze i pomocnicze. Kolejne piętro ogrzewał już kominek, musiało więc pełnić rolę mieszkalną. Przykrywał je drewniany strop, nad którym znajdowało się pomieszczenie zwieńczone wysokim ostrołucznym sklepieniem kolebkowym. Sala na najwyższym piętrze wieży mogła być główną komnatą reprezentacyjną, była bowiem najprzestronniejsza i wyposażona w największe i najbardziej ozdobne okna dwudzielne.
Stan obecny
Wieża zachowała się do czasów współczesnych w formie trwałej ruiny. Zniszczona została jej zachodnia część od wysokości trzeciej kondygnacji wzwyż, przy czym ścianę zachodnią na dwóch pierwszych kondygnacjach odbudowano w czasach nowożytnych i umieszczono w niej współczesne wejście. Najwyższe piętro nie jest już dziś zadaszone, a z przedpiersia pozostały jedynie fragmenty dolnej części i sąsiednie wsporniki. W ścianach wzdłuznych i w elewacji wschodniej zachowała się większa część oryginalnych otworów okiennych. Jedynie niektóre zrekonstruowano lub wymieniono w XVI/XVII wieku na większe. Przetrwały także w murach wieży liczne portale, w tym główny portal wejściowy, obecnie nieużytkowany z powodu podwyższonego poziomu wody wokół zabytku. Z muru obronnego otaczającego niegdyś wieżę pozostał krótki fragment po stronie zachodniej i północno – zachodniej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
McAuliffe M., O’Connor Kerry of Carrigafoyle: History and Memory in Iraghticonor, „Béaloideas”, 82/2014.
McAuliffe M., The tower houses of County Kerry, vol. I-II, Dublin 1992.
Salter M., The castles of South Munster, Malvern 2004.