Historia
Kościół w Carran zbudowany mógł zostać w pierwszej połowie XIII wieku, w obrębie diecezji Kilfenora, w ramach której był na początku XIV wieku jedną z najbogatszych parafii. W XV stuleciu został przebudowany w stylistyce późnogotyckiej, ale bez większych zmian układu przestrzennego. Przypuszczalnie w jego architekturę wprowadzono wówczas elementy obronne, takie jak blankowane przedpiersie, a także mieszkalne, jak pomieszczenie na drugiej kondygnacji.
W późnym okresie średniowiecza, podobnie jak w wielu innych irlandzkich parafiach, proboszcz kościoła z Carran był beneficjentem dziesięciny parafii. Pierwotnie był on stałym księdzem kościoła, ale wraz z rozwojem praktyki przyznawania probostw nieobecnym duchownym i świeckim, konieczne stało się zapewnienie wikariuszy jako stałych duchownych parafii, którym proboszczowie płacili część dziesięciny parafii. W anglo-normańskiej Irlandii powszechną praktyką było przejmowanie dziesięciny parafii przez klasztory, odpowiedzialne odtąd za mianowanie wikariusza i utrzymanie kościoła. Być może do sytuacji takiej doszło również i w stosunku do kościoła w Carran.
Kościół w Carran funkcjonował bez przeszkód do czasów reformacyjnych działań angielskiego króla Henryka VIII w pierwszej połowie XVI wieku. Nie wiadomo czy ucierpiał w okresie walk irlandzkich katolików z angielskimi protestantami w drugiej połowie XVI wieku i w połowie XVII stulecia. Nie ma też pewności do kiedy pełnił funkcje sakralne. Z pewnością był już porzuconą ruiną w pierwszej połowie XIX wieku.
Architektura
Kościół był prostą budowlą salową na planie prostokąta o długości 18 metrów i szerokości 6,4 metra, z murami obwodowymi o grubości nieco ponad 1 metr. Nie posiadał ani wyodrębnionego architektonicznie prezbiterium, ani wieży, ani nawet przedsionka przed wejściem. Ze względu jednak na sporą wielkość miejscowej parafii oraz dość duże jej zaludnienie, uzyskał znaczne rozmiary, jak na wiejską budowlę. Ponadto ponad zachodnią częścią posiadać mógł drugą kondygnację, przypuszczalnie przeznaczoną na mieszkanie dla miejscowego księdza. Kościół wzniesiono ze z grubsza opracowanego wapienia o dużych rozmiarach, układanego w dość regularne warstwy i w miarę potrzeby uzupełnianego drobniejszymi kamieniami. Najlepiej opracowanymi ciosami wzmocnione zostały narożniki kościoła.
Elewacje kościoła przeprute były nielicznymi otworami okiennymi. Dwa okna umieszczono we wschodniej części ściany południowej, a jedno na osi ściany wschodniej. Dodatkowo jedno okno w zachodniej części ściany południowej doświetlało drugą kondygnację. Całkowicie bez otworów okiennych były ściany północna i zachodnia. Okna były bardzo wąskie i wysokie jednocześnie. Południowe w przyziemiu zamknięto łukami w ośle grzbiety i ujęto ich archiwolty gzymsami oraz płaskorzeźbionymi zdobieniami. Wschodnie lancetowate okno mniej więcej w trzech czwartych wysokości przedzielono w poprzek płaskim kamieniem, być może posiadało ono również wertykalne laskowanie. Wszystkie okna od wewnątrz osadzono w szeroko rozglifionych wnękach. Wejścia do kościoła znajdowały się w zachodniej części ściany północnej i południowej. Głównym był zapewne portal południowy o bogato profilowanym, ostrołucznie zamkniętym obramieniu, z archiwoltą ujętą ostrołucznym gzymsem okapowym.
Zewnętrzne elewacje kościoła były proste, pozbawione zdobień, za wyjątkiem wmurowanych w północną ścianę niedaleko wschodniego szczytu trzech głów: dwóch męskich i jednej żeńskiej. Wzdłuż ścian wzdłużnych budynku poprowadzono prosty gzyms, nad którym znajdowała się druga kondygnacja i od XV wieku prawdopodobnie blankowane przedpiersie. Wzdłuż ścian poprowadzono rząd niewielkich czworobocznych otworów, być może będących gniazdami do montownia drewnianego ganku. Ponadto przy północnym narożniku zachodniej ściany nadwieszono wykusz, raczej służący jako latryna, niż do celów obronnych (nie został osadzony nad żadnym z wejść).
Stan obecny
Kościół jest dziś niezadaszoną ruiną o pełnym obwodzie murów przyziemia, sięgających miejscami przedpiersia i drugiej kondygnacji. W ścianach zachowały się dwa portale wejściowe, choć północny jest dziś zamurowany. Przetrwały też trzy okna przyziemia, z których jedno południowe jest uszkodzone. Z południowego okna piętra widoczna jest tylko część ościeży. Bardziej unikalnymi elementami są relikty wykusza oraz rzeźbiona konsola na zewnętrznych elewacjach (jedna z trzech pierwotnych, pozostałe usunięto w drugiej połowie XX wieku).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ní Ghabhláin S., Church and Community in Medieval Ireland: The Diocese of Kilfenora, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Vol. 125/1995.
Westropp T.J., The churches of County Clare, and the origin of the ecclesiastical divisions in that county, „Proceedings of the Royal Irish Academy”, Vol. 6/1900-1902.