Historia
Kaplica św. Cronana (gael. Teampull Chrónáin) prawdopodobnie zbudowana została w XII wieku, choć nie można wykluczyć, iż powstała wcześniej, a wówczas została jedynie przebudowana w stylistyce romańskiej (wschodnie półkoliście zamknięte okno, rzeźbione konsole). Kolejne, mniejsze przekształcenia budowli miały miejsce w późniejszym okresie średniowiecza, gdy w ścianę północną wstawiono gotycki portal. Kaplica przypuszczalnie związana była z ruchem pielgrzymkowym, dlatego porzucona mogła zostać w XVI lub XVII wieku, gdy reformacja doprowadziła do osłabienia i zaniku tej formy religijności.
Architektura
Kaplica usytuowana została w dolinie u podnóża wzgórza Turlough. Zbudowana została na planie prostokąta o długości 6,4 metra i szerokości 3,7 metra, ze ścianami bocznymi o wysokości około 2,4 metra. Wzniesiona została z opracowanego wapienia, przy czym największymi i najdokładniej ociosanymi kamieniami starano się wzmacniać narożniki. Szczeliny pomiędzy blokami uzupełniano gruzem i drobniejszymi kamieniami, zwłaszcza w miejscach gdzie nie utworzono regularnych warstw. Cały budynek przykrywał wysoki dach dwuspadowy ze spadzistymi połaciami, oparty na dwóch trójkątnych szczytach. Z konstrukcją dachu związane mogły być cztery narożne wsporniki z prostymi górnymi częściami i fazowanymi spodami, wysunięte z krótszych ścian kaplicy wzdłuż jej osi.
Pierwotne wejście do kaplicy wiodło od strony zachodniej, gdzie umieszczono portal z lekko pochylonymi ościeżami i prostym nadprożem utworzonym przez pojedynczy podłużny kamień. Wtórnie utworzono ostrołuczny portal w zachodniej części ściany północnej, być może na miejscu starszego. Oprócz wejść jedynym otworem było wąskie, półkoliście zamknięte okno na osi ściany wschodniej. Od strony wewnętrznej osadzono je w głębokiej wnęce z prostym nadprożem i rozszerzającymi się ku dołowi ościeżami, dekorowanymi płaskorzeźbionymi guzami.
Zewnętrzne elewacje kaplicy były proste i surowe. Jako jedyne elementy dekoracyjne wykorzystano kamienne konsole uformowane w stylistyce hiberno-romańskiej na kształt ludzkich i zwierzęcych głów. Utworzono ich co najmniej sześć lub siedem. Dwie oflankowały portal zachodni, jedną umieszczono nad archiwoltą wejścia północnego (mogła zostać przeniesiona z innego miejsca w chwili wstawienia gotyckiego portalu). Rzeźbioną konsolę umieszczono też pośrodku szczytu zachodniego, pośrodku ściany południowej oraz przy narożniku południowym w elewacji zachodniej. Wizerunki bestii scharakteryzowano wyłupiastymi oczami oraz otwartymi szczękami odsłaniającymi język i zęby. Maski ludzkie ukształtowano bardziej dostojnie.
Stan obecny
Kaplica znajduje się dziś w stanie zadbanej tak zwanej trwałej ruiny, stanowiąc najlepiej zachowany wczesnośredniowieczny zabytek w regionie Burren. Mury obwodowe przetrwały w pełnej wysokości, włącznie z dwoma szczytami, którym brakuje jedynie najwyższych partii. Zachował się pierwotny zachodni, obecnie zamurowany portal oraz gotycki portal północny. Widoczne jest również okno wschodnie. Najciekawszymi detalami są liczne konsole wyrzeźbione na kształt ludzkich i zwierzęcych głów, niestety w większości bardzo zwietrzałe. W pobliżu kaplicy św. Cronana znajdują się średniowieczne kamienne relikwiarze-kapliczki, tak zwane relikwiarze szczytowe, składające się z dwóch długich płaskich kamieni i dwóch mniejszych trójkątnych kamieni, ułożonych do formy przypominającej namiot.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
FitzPatrick E., The Burren, Co. Clare: a guide to the medieval landscape, Dublin 2012.
Leask H.G., Irish churches and monastic buildings: the first phases and the Romanesque, Dundalk 1977.
Westropp T.J., The churches of County Clare, and the origin of the ecclesiastical divisions in that county, „Proceedings of the Royal Irish Academy”, Vol. 6/1900-1902.