Historia
Grobowiec zwany Carnanbane zbudowany został w późnym okresie neolitu, na terenie objętym dość intensywnym osadnictwem i wykorzystywanym przez długi czas przez kolejne pokolenia do wznoszenia megalitycznych budowli. Wzniesiony został przez zamieszkującą wówczas Irlandię społeczność pasterską, która musiała już posiadać podział klanowy z przypisaniem do konkretnego terytorium, a w efekcie przywiązanie do ziemi oraz organizację potrzebną do wznoszenia dużych, czasochłonnych budowli. Carnanbane prawdopodobnie nie było wykorzystywane dłużej niż w epoce kamienia, bowiem ludność kultury pucharów dzwonowatych z epok miedzi i brązu preferowała już nieco mniejsze konstrukcje grobowe o odmiennych formach.
Architektura
Grobowiec zbudowany został u podnóża zachodnich stoków rozległego wzgórza Slieve Gallion, na zaokrąglonym szczycie niskiego wzniesienia, będącego częścią wzgórz morenowych wokół jeziora Lough Fea na południu. W chwili budowy grobowca region ten nie był jeszcze pokryty podmokłymi torfowiskami, ale bardziej sprzyjającymi osadnictwu pagórkowatymi łąkami. Carnanbane stanowiło stosunkowo rzadkie symetryczne założenie dwukomorowe, pierwotnie przykryte długim kamiennym lub kamienno-ziemnym kopcem (ang. cairn), z każdą komorą poprzedzoną własnym przedsionkiem zwróconym ku przeciwległym stronom świata. Kopiec miał około 30 metrów długości, z dłuższą osią na linii wschód – zachód. Jego szerokość oscylowała w okolicach około 17 metrów. Całość w planie mogła mieć kształt zbliżony do mocno wydłużonego owalu.
Zachodnia komora grobowa miała prostokątny kształt o długości około 5,4 metra. Jej ściany utworzono z masywnych kamieni wkopywanych w podłoże dłuższymi bokami, przy czym dwa największe umieszczono w części zachodniej od północy i południa. Za nimi poprzeczny kamień mógł dzielić komorę na dwa wnętrza: nieco większe zachodnie i węższe wschodnie. Dużym pojedynczym kamieniem zamknięto komorę od wschodu. Wejście umieszczono od zachodu, między dobrze dopasowanymi kamieniami zwanymi portalowymi, oddalonymi od siebie o 0,5 metra i wysokimi na 1,2 metra. Osadzono je nie, jak to się powszechnie zdarzało, pod kątem prostym w stosunku do zakrzywionego w planie przedsionka, ale z dłuższymi bokami wyrównanymi w stosunku do niego. Pierwotnie przejście między kamieniami portalowymi prawdopodobnie było zamykane płaskim kamieniem. Zadaszenie komory stanowić musiały duże granitowe płyty, oparte na większych głazach tworzących ściany. Po ich ustawieniu nad komorą usypany został kopiec.
Przedsionek zachodniej komory grobowej również zbudowany był z pionowo wkopywanych w gliniane podłoże kamieni, ale cechą charakterystyczną konstrukcji jego ścian, podobnie jak w przedsionku wschodniej komory, było wypełnianie szczelin pomiędzy większymi głazami mniejszymi kamieniami. Ściany przedsionka utworzono więc z naprzemienne rozmieszczonych większych i mniejszych kamieni. W planie miał on zaokrąglone dłuższe boki, przypominające nieco rogi, a jego długość zbliżona była do długości komory grobowej. Możliwe, iż pierwotnie przedsionek nie był zadaszony, ani przykryty kopcem, stanowiąc rodzaj niewielkiego dziedzińczyka, na którym mogły się odbywać pogrzebowe rytuały i gdzie mogła się gromadzić niewielka miejscowa społeczność.
Wschodnia komora grobowa prawdopodobnie miała zbliżoną formę do komory zachodniej, stanowiąc niejako jej lustrzane odbicie z wejściem skierowanym ku wschodowi (kąt ustawienia dwóch osi komór mógł wynosić nawet 20 stopni). Przedsionek wschodniej komory zbudowany został w podobnej technice jak przedsionek zachodni, przy naprzemiennym wykorzystaniu większych i mniejszych kamieni. W jego obszarze rytuały związane były z co najmniej siedmioma paleniskami umieszczonymi w płytkich dołach i dwoma głębszymi dołami o stromych ścianach wyłożonych małymi kamieniami (o ile nie doszło do wtórnego wykorzystania grobowca w późniejszych wiekach, jako tymczasowego schronienia). Krawędź kopca sięgać mogła od wschodu aż około 3,6 metra odległości od wejścia do przedsionka.
Stan obecny
Kopiec grobowca nie zachował się do czasów współczesnych. Teren został zniwelowany zwłaszcza w jego północnej części, gdzie w czasach nowożytnych poprowadzono wzdłuż grobowca polną drogę dla wozów. Spośród dwóch komór grobowych w lepszym stanie zachowała się zachodnia, choć północna część jej przedsionka uległa zniszczeniu. Wschodnia komora z przedsionkiem utraciła całą północną część, przy czym z komory grobowej pozostały jedynie trzy większe głazy. W obu częściach grobowca nie pozostał żaden ślad kamieni pełniących rolę zadaszenia komór. Od południa grobowiec jest dziś ograniczony współczesnym murkiem, z grubsza poprowadzonym wzdłuż krawędzi dawnego kopca. Zabytek jest ogólnodostępny. Około 100 metrów na południe od niego zobaczyć można relikty eneolitycznej klinowej komory grobowej. Aby uniknąć pomyłek, warto zwrócić uwagę, iż na południe od miasta Dungiven, a na północ od opisanego grobowca Carnanbane, znajduje się inny megalityczny grobowiec o takiej samej nazwie. Carnanbane występuje też pod nazwą Ballybriest, która to z kolei używana jest w stosunku do eneolitycznego grobowca, znajdującego się do lat 90-tych XX wieku po przeciwnej stronie szosy, a obecnie w mieście Creggan.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Evans E., Excavations at Carnanbane, County Londonderry: A Double Horned Cairn, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 45/1939-1940.