Historia
Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o zamku Carbury odnotowana została w 1234 roku. Prawdopodobnie była to fundacja Meilera Fitzhenrego, przybyłego do Irlandii w trakcie anglo-normańskiej inwazji na wyspę w 1169 roku, syna Henrego FitzRoya, nieślubnego syna króla Henryka I. Z powodu braku dzieci przez Fitzhenrego, na początku XIII wieku Carbury przekazane zostało możnemu Williamowi Marshalowi, który w pierwszej ćwierci XIII wieku tamtego stulecia wzniósł na terenie zamku pierwsze zabudowania murowane, a także uczynił z niego ośrodek administracyjny dla okolicznych ziem północnej części Leinster.
W drugiej połowie XIII wieku zamek i okoliczne dobra, na skutek koligacji małżeńskich i braku męskich potomków, często zmieniały własność, należąc do rodzin Ferrars, de Vescy oraz de Mohun. Przez większą część XIV wieku zamek znajdował się w rękach rodziny Birmingham. Po śmierci Waltera Berminghama, przeszedł zgodnie z angielskim prawem na męża jego siostry, Roberta Prestona. Berminghamowie odmówili jednak zaakceptowania utraty Carbury i sprzymierzyli się z gaelickim klanem O’Connor Faly. W odpowiedzi angielska administracja królewska musiała obsadzić garnizonem zamek, gdyż baronia stała się celem powtarzających się najazdów.
Pod koniec pierwszej połowy XV wieku zamek został przebudowany z inicjatywy sir Johna Talbota, namiestnika angielskich monarchów w Irlandii (ang. Lord Deputy of Ireland). W latach 60-tych XV wieku stanowił już własność Con O’Conora Faly, który po 1466 roku miał w nim więzić earla Desmonda. W 1475 roku Carbury zostało spalony przez klan O’Donnellów pod wodzą Hugh Roe O’Donnella. Po odbudowie zamek funkcjonował do 1546 roku, kiedy to ponownie został zniszczony, tym razem przez oddział złożony z klanów O’Kelly, O’Madden i O’Conor Faly.
W 1562 roku Carbury podarowane zostało angielskiej rodzinie Cowley, której potomkowie przyjęli później nazwisko Wellesley i tytuł diuków Wellington. Z ich fundacji XIII-wieczny budynek mieszkalny został w drugiej połowie XVI wieku przebudowany i powiększony. Kolejne nowożytne modernizacje wprowadzano w późnych latach XVII wieku. Prawdopodbnie już w XVIII stuleciu zamek został porzucony.
Architektura
Zamek zbudowany został na północnym stoku niewysokiego wzniesienia, pomiędzy dwoma niewielkimi ciekami wodnymi od wschodu i zachodu, będącymi dopływami południowej rzeki Kilooney. Od północy zabezpieczały go rozległe bagna i mocno podmokłe tereny, które we wczesnym średniowieczu mogły również otaczać podstawę wzniesienia z pozostałych stron. Po stronie zachodniej jedna ze skarp wykorzystywana była jako kamieniołom, z którego wapienny materiał zapewne posłużył do budowy zamku i nieodległego kościoła.
Na przełomie XII i XIII wieku zamek prawdopodobnie był typowym drewniano – ziemnym gródkiem, jakich wiele wzniesiono wraz z anglo-normańską ekspansją. Usytuowany na ziemnym kopcu i otoczony fosą od najbardziej przystępnych kierunków, składać się mógł z mieszkalno-obronnej budowli o wieżowym charakterze. Po jego wschodniej stronie funkcjonowało podzamcze, czy też przygródek, na terenie którego w pierwszej ćwierci XIII wieku wzniesiono murowane obwarowania. W późnych latach XIII wieku w południowo – wschodni narożnik muru wtopiono trapezowaty w planie budynek o charakterze wieży, posiadający wymiary około 18 x 12 metrów.
W XVI wieku mieszkalno – reprezentacyjny budynek został znacznie powiększony od strony północnej i zachodniej, gdzie nową część posadowiono na trzech komorach przykrytych sklepieniami kolebkowymi. Usytuowana od północy brama mogła mieć wówczas formę smukłej wieży z przejazdem w przyziemiu. Nie wiadomo czy w okresie tym funkcjonowała jeszcze jakakolwiek zabudowa w zachodniej części założenia, na miejscu gródka z przełomu XII i XIII wieku.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się południowa i wschodnia ściana budynku z XIII wieku, od północy połączona z reliktami zabudowań XVI-wiecznych. W najlepszym stanie przetrwała najmłodsza część zamku z XVII wieku – renesansowe skrzydło z dużymi otworami okiennymi i charakterystycznymi kominami. Wstęp na teren zabytkowej budowli jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.