Historia
Klasztor założony został w ostatniej ćwierci XII wieku przez Domnalla Mór Ua Briaina, ostatniego króla Munsteru, jako filia opactwa augustiańskiego Clare, jednego z najważniejszych konwentów zakonu w zachodniej części Irlandii. Według tradycji pięć romańskich kościołów miało zostać wówczas rozebranych na okolicznych wyspach, celem budowy nowego klasztoru, ale w rzeczywistości do budowy pierwszych murowanych zabudowań przystąpiono w XIII wieku bez wykorzystania żadnych starszych elementów. Tradycja mogła natomiast odzwierciedlać powszechne w XII-wiecznej Irlandii zawłaszczanie przez europejskie zakony uposażeń starych i podupadających rodzimych domów klasztornych.
W przekazach pisanych klasztor zaczął być częściej odnotowywany dopiero pod koniec XIV wieku, kiedy to miał się już znajdować w złym stanie. W 1393 roku celem przeprowadzenia jego napraw papież Bonifacy IX udzielił odpustów dla wszystkich wspierających prace budowlane. Lepszy okres dla konwentu nastąpił w XV wieku, gdy pomimo licznych konfliktów o władzę nad klasztorem między rodami Fitzpatricków i MacMahonów, przeprowadzono rozbudowę kościoła klasztornego o wieżę, kaplicę i północne ramię transeptu, a także sfinansowano gruntowną przebudowę klauzury. Przypuszczalnie większość tych prac ukończono przed 1483 rokiem, kiedy to w klasztorze pochowany został biskup Killaloe, Mahon O’Griffy.
Klasztor funkcjonował do czasu kasaty przeprowadzonej w trakcie działań reformacyjnych angielskiego króla Henryka VIII. W 1543 roku jego majątek składał się z czterech akrów ziemi uprawnej, czternastu akrów górskich pastwisk wraz z kilkoma pobliskimi wyspami oraz dziesięcinami z Kildysart i wikariatu z Kilchreest. Wszystko to wraz z zabudowaniami podarowane zostało Donatusowi O’Brian, baronowi Ibracken i earlowi Thomond, choć zakonnicy mieszkali na wyspie aż do połowy XVII wieku. Earlowie Thomond znajdowali się w posiadaniu klasztoru do 1712 roku, lecz wówczas był on już porzuconą i zrujnowaną budowlą.
Architektura
Klasztor założony został w dolnej części stoku niewielkiego wzniesienia, w północno – wschodniej części podłużnej wyspy, przy czym wyspa ta była największą z grupy dwudziestu kilku wysepek usytuowanych w miejscu połączenia estuarium rzeki Shannon i Fergus. Klasztor składał się z kościoła oraz umieszczonych po jego południowej stronie zabudowań klauzury, które wraz z krużgankami otaczały czworoboczny wirydarz. Zabudowania gospodarcze o lżejszej konstrukcji znajdowały się zapewne po stronie zachodniej, tam bowiem mieściła się główna brama wjazdowa na teren konwentu. Całość była ogrodzona kamiennym murem.
Wzniesiony w XIII wieku kościół klasztorny był prostą budowlą salową na planie prostokąta o długości około 26 metrów i szerokości 7 metrów, bez wydzielonego architektonicznie prezbiterium. Dopiero w XV wieku układ wzbogacono o ramię transeptu umieszczone przy zachodniej części ściany północnej oraz o wybudowaną po jego wschodniej stronie smukłą, kwadratową w planie wieżę z bokami długości 3,4 metra i prostokątną kaplicę o wymiarach 7,3 x 3,4 metra. Ponadto do zachodniej ściany korpusu kościoła dobudowana została kruchta.
Pierwotnie kościół oświetlały wąskie lancetowate okna o szerokich wewnętrznych rozglifieniach i mniejszych rozglifieniach od strony zewnętrznej. W ścianie wschodniej znajdowała się symetrycznie rozmieszczona triada bardzo wysokich otworów tego rodzaju, osadzona od wewnątrz w jednej dużej ostrołucznej wnęce skierowanej na ołtarz główny kościoła. Po przeciwnej stronie nawę doświetlało wysoki okno dwudzielne, osadzone nad portalem wejściowym. W XV-wiecznym północnym transepcie wprowadzono późnogotyckie okna dwudzielne, natomiast w ścianie wschodniej kaplicy okno trójdzielne z przenikającym się laskowaniem i bogatym profilowaniem. W wieży na najwyższej kondygnacji rozmieszczono wąskie okna jednodzielne, poniżej zaś prostsze szczeliny. Wnętrze kaplicy otworzono na kościół dwoma ostrołucznymi i sfazowanymi arkadami. Po ich przeciwnej stronie w ścianie umieszczona została późnogotycka wnęka zamknięta oślim grzbietem z płaskorzeźbionymi sterczynami i kwiatonem.
Zabudowania klauzury w późnym średniowieczu składały się z dwóch skrzydeł: wschodniego i południowego. Od północy kwadratowy w planie wirydarz zamykał kościół, natomiast od zachodu tylna ściana krużganka, zlicowana z fasadą korpusu kościoła. Skrzydło wschodnie w przyziemiu zapewne mieściło ulokowaną przy kościele zakrystię, a następnie kapitularz. Kolejne pomieszczenia nieznanego przeznaczenie znajdowały się w środkowej części skrzydła. Południowa część budynku, wysunięta poza zwarty układ klauzury, mieściła dwie długie i wąskie, podsklepione komory, z których wschodnia sąsiadowała z czworobocznym ryzalitem latrynowym. Na piętrze skrzydła wschodniego zapewne znajdowało się dormitorium. Prostokątne skrzydło południowe tradycyjnie mieściło salę refektarza oraz kuchnię.
Stan obecny
Kompleks klasztorny składa się dziś z niezadaszonych murów XIII-wiecznego kościoła oraz zabudowań klauzury, w większości pochodzących z XV wieku, zakonserwowanych w trakcie prac remontowych z XX stulecia. Ponadto po stronie południowo – zachodniej widoczne są ruiny budynku bramnego. Całość należy do najlepiej zachowanych augustiańskich konwentów na terenie Irlandii, ale z powodu wyspowego usytuowania jest mniej znana i rzadko odwiedzana.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.
Westropp T.J., Cannons’ Island, „Journal Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 27, No. 7/1897.