Historia
Wczesnośredniowieczna osada w Caherdorgan (gael. Cathair Deargáin) zbudowana została około VIII lub IX wieku n.e. Stanowiła typowy dla społeczności celtyckiej w Irlandii niewielki zespół budowli mieszkalno – obronnych (gael. dùn, cathair, caiseal), zamieszkiwanych przez dużą rodzinę lub niewielki klan. Nie wiadomo jak długo osada funkcjonowała, ale musiał być to okres na tyle znaczny, że w jego trakcie niektóre z zabudowań poddawane były przekształceniom i rozbudowie.
Architektura
Osada założona została na łagodnych zachodnich zboczach grzbietu, przecinającego w poprzek zachodnią część półwyspu Dingle. Takie usytuowanie zapewniało doskonałą widoczność w stronę zatoki po stronie zachodniej, a ukrywało zabudowania przed widokiem z głębszej części półwyspu. Osada założona została na planie koła, wyznaczonego przez masywny kamienny mur obwodowy o grubości od 2,7 do 3,9 metra i wysokości co najmniej 2,6 metra. Bramę w jego obręb zapewne stanowiła zwykła przerwa w murze, nad którą mógł być przerzucony podest łączący koronę muru obwodowego. Znaczna szerokość muru wskazywałaby, że zwieńczony był chodnikiem straży, a zatem musiał mieć jakąś formę przedpiersia.
Zabudowę wewnętrzną osady tworzyło pięć okrągłych w planie domów (gael. clochán), typowych dla celtyckich społeczności z zachodnich terenów Irlandii, a także jedna lub dwie ziemianki. Większość zabudowań zgrupowana była w środkowej i zachodniej części obwodu, co pozostawiało nieco większą wolną przestrzeń po stronie wschodniej, być może przeznaczoną dla zwierząt gospodarskich. Budowle naziemne wznoszono z układanego bez użycia zaprawy kamienia. Ich ściany zbiegały się w górnych partiach na podobieństwo uli, co pozwalało za pomocą stopniowo zachodzących na siebie kamieni dokonać przesklepienia ich wnętrza. Ewentualnie niektóre mogły nie być w całości murowane i przykryte w górnych partiach strzechą.
Domostwo najbardziej wysunięte na wschód posiadało 4,5 metra średnicy wewnętrznej, wyznaczonej przez mur o około 1,5-2 metrów grubości. Jego otwór wejściowy skierowany został na północny – zachód i rozszerzał się od 0,6 metra wewnątrz do 0,8 metra od strony zewnętrznej. Możliwe pomieszczenie podziemne, częściowo zawarte w grubości muru domostwa, ciągnęło się na teren bezpośrednio poza budowlą na północy. Zapewne służyło do składowania i przechowywania żywności w chłodniejszych temperaturach.
Trzy połączone ze sobą domostwa wzniesiono w środkowej części założenia, mniej więcej na osi północ – południe. Z nich najbardziej wysunięte na północ miało średnicę wewnętrzną 3,3 x 3,5 metra. Jego wejście skierowane zostało na południowy – wschód i miało od 0,5 do 0,8 metra szerokości. Po stronie północno – wschodniej domostwo posiadało mały półkolisty aneks o wymiarach wnętrza około 1,2 x 1,9 metra, będący prawdopodobnie późniejszym dodatkiem. Środkowa budowla posiadała 6 x 5,4 metra średnicy wewnętrznej. Była większa od pozostałych i jednocześnie najbardziej nieregularna. Możliwe, iż nie posiadała zadaszenia, stanowiąc rodzaj wewnętrznej zagrody. Najbardziej wysunięte na południe z trzech połączonych domostw miało 4,6 x 4,7 metra średnicy wewnętrznej. Jego zwrócone na północny – wschód wejście uzyskało 0,8 metra szerokości. Ponadto u podstawy ściany zachodniej wykonano zejście do ziemianki, poprowadzonej na długości 2,2 metra pod ścianą domostwa i 1 metr pod jej podłogą w stronę wschodnią. Ziemianka miała 0,8 metra szerokości oraz 0,5 metra wysokości. Zbudowano ją głównie z suchego kamienia, ale część ścian wykonano jedynie z ziemi.
Domostwo najbardziej wysunięte na zachód miało średnicę wewnętrzną 4,9 x 4,4 metra. Dolne części jego ścian, do wysokości około 1,1 metra, utworzono z bardziej starannie ułożonych i dobranych kamieni niż górne rzędy, które wzniesiono z mniejszych kamieni. Wskazywałoby to, że konstrukcja została w pewnym momencie przebudowana. Wejście skierowane zostało na północny – wschód. Podobnie jak w pozostałych domach było wąskie, jedynie 0,4 metra szerokości i 0,7 metra wysokości. Po stronie północno – wschodniej, długi na około 2 metry odcinek muru połączył zachodnie domostwo ze środkowym zgrupowaniem, tworząc wewnętrzną przegrodę osady. Podobny odcinek muru mógł łączyć się z sąsiednim fragmentem muru obwodowego.
Stan obecny
Cathair Deargáin zachowało do dnia dzisiejszego prawie pełen pierścień muru obwodowego oraz przyziemia pięciu domostw. W ostatnich dziesięcioleciach mury obwodowe musiały być poddawane licznym uzupełnieniom i przekształceniom, gdyż ich grubość znacznie różni się od tej jaka odnotowywana była w XIX wieku. Obecnie osada udostępniona jest za darmo dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cuppage J., Archaeological survey of the Dingle Peninsula, Ballyferriter 1986.
Gilmour S., Later Prehistoric and Early Historic Settlement Archaeology of the Western Seaways, Edinburgh 2000.