Historia
Osada Caherconnell zbudowana została pomiędzy wczesnymi latami X wieku a połową XII stulecia, a więc stosunkowo późno jak na celtyckie konstrukcje typu cashel – pierścieniowate gródki wzniesione z kamienia bez użycia zaprawy. Znaczna wielkość osady wskazywałaby na zamieszkiwanie przez społeczność o stosunkowo wysokim statusie, do czego przyczynić się mogło usytuowanie przy szlaku handlowym. Duże znaczenie tego miejsca wpłynęło również na bardzo długie użytkowanie Caherconnell. Osada funkcjonowała bowiem przez całe średniowiecze i wczesną epokę nowożytną, aż do początku XVII wieku.
W XII wieku region Burren wraz z osadą Caherconnell stanowił jedną jednostkę terytorialną, rządzoną przez Corcomruad, konfederację spokrewnionych ludów. We wczesnym średniowieczu byli oni pod presją grup żyjących wzdłuż granic Burren, takich jak In Déis Tuaiscirt na południowym – wschodzie, które systematycznie spychały Corcomruad z ich pierwotnych terenów. Według irlandzkich roczników w X wieku władzę nad Corcomruad ustanowił klan Dál Cais, choć rola Caherconnell w tych wydarzeniach nie została odnotowana przez źródła pisane. Na przełomie XII i XIII wieku władztwo Corcomruad zostało podzielone na dwie części, przy czym Caherconnell znalazło się pod rządami potomków Lochlainna, klanu O’Loughlin, podczas gdy zachodnią część przejęli potomkowie Conchobara, O’Connorowie. Strategiczne położenie osady Caherconnell wskazywałoby, że mieszkał w niej ważny członek rządzących O’Loughlinów.
W XIV wieku podwójne władztwo klanów O’Connor i O’Loughlin było już dobrze ugruntowane i podzielone na mniejsze, powiązane z parafiami jednostki terytorialne (tuatha), a całość podlegała rodzinie O’Brien z Thomond. Caherconnell i jego parafia Kilcorney stanowiło wówczas część większego terytorium Tuath Eannuigh. W odróżnieniu od innych tuath nie doszło tam do rozbicia na mniejsze jednostki terytorialne, co wskazywałoby na silną władzę i utrzymywanie wysokiego statusu przez lokalnych wodzów. XVI-wieczne źródło (Composition book of Connaught) odnotowało Tuath Eannuigh jako największe na ziemiach podległych O’Loughlinom, choć ich stolica mieściła się w mniejszym tuath Muinntear Arga. W XV wieku wiodące rodziny z klasy rządzącej zaczęły przenosić się do murowanych wież mieszkalnych, czasem budowanych na miejscach starszych siedzib. W parafii Kilcorney klan O’Loughlin przeniósł się na północ z Caherconnell do Glensleade, gdzie ustanowił nową stolicę, budując jedyny w parafii dom wieżowy. Pomimo tego osada była nadal zamieszkiwana, choć zapewne utraciła na znaczeniu.
W XVI wieku region Burren zaczął się asymilować z nowym angielskim systemem administracyjnym, wywołującym zanik tradycyjnych plemion gaelickich. O’Brienowie prosperowali w ramach nowego systemu, jednakże O’Loughlinowie zdołali jeszcze zachować swoje ziemie, płacąc jednocześnie daninę O’Brienom. Poważne zmiany majątkowe w posiadaniu ziemi przyniósł dopiero początek XVII wieku. Wtedy też ród O’Brienów zagarnął kosztem O’Loughlinów najżyźniejsze obszary, co zapewne przyczyniło się do upadku osady Caherconnell.
Architektura
Cashel Caherconnell nie został zbudowany w najwyższym punkcie terenu, który wznosił się do wysokości około 160 metrów na północnym – zachodzie i południu, ale pomimo tego zapewniał kontrolę nad bezpośrednią okolicą. Miejsce osady zajmowało krawędź tarasu o szerokości jednego kilometra, z rozległym widokiem na płytką dolinę na południu i południowym – wschodzie. Ta niezbyt głęboka niecka zawierała jedne z najbardziej żyznych gleb w regionie Burren, odpowiednie zarówno do wypasu zwierząt, jak i uprawy roślin. Na jej terenie w wyższych partiach znajdowały się również liczne kurhany i megalityczne grobowce komorowe.
Zabudowania mieszkalne i gospodarcze osady otoczone były masywnym murem, wzniesionym na planie koła o średnicy około 42 metrów, rozmiarem znacznie przewyższającym typowe cashele, przeważnie mające średnice od 20 do 25 metrów. Mur ten utworzono bezpośrednio na skalnym i gliniastym podłożu (bez warstwy fundamentowej), z układanych na sucho wapiennych kamieni, a więc bez użycia zaprawy. Nie były one opracowywane narzędziami, ale dobierane pod względem wydłużonego i płaskiego kształtu, a następnie uzupełniane mniejszymi kamieniami używanymi do wypełnienia szczelin. Mur miał aż 3 metry grubości u podstawy oraz wysokość sięgającą co najmniej 4 metrów. Ze względu na znaczną szerokość przypuszczalnie zwieńczony był w koronie dookolnym chodnikiem straży, musiał więc mieć jakąś formę przedpiersia. Brama umieszczona została po stronie wschodniej, najczęściej wybieranej na wjazd w tego typu celtyckich budowlach.
Dziedziniec wewnątrz muru obwodowego w okresie późnego średniowiecza podzielony został mniej więcej w połowie niskim murem poprzecznym o grubości 1-1,3 metra. W północnej części dziedzińca znajdował się wówczas kamienny dom na rzucie zbliżonym do prostokąta, wzniesiony podobnie jak mur obwodowy z suchego kamienia, z dolnym rzędem lica skierowanym do wewnątrz i na zewnątrz dużymi płytami wapiennymi, ustawionymi na krawędzi wzdłuż dłuższej osi ścian. Otwór wejściowy do domu znajdował się po stronie północnej i miał niecały metr szerokości. Było to zapewne pomocnicze wejście, natomiast główne drzwi znajdowały się naprzeciwko, po stronie południowej. Wewnątrz posadzkę domu stanowiła twarda wapienna powierzchnia zaprawy. Zadaszenie budynku prawdopodobnie tworzył dwuspadowy dach kryty strzechą.
Stan obecny
Caherconnell to dobrze zachowany przykład gródka pierścieniowatego (gael. cashel), jednego z kilkuset, jakie zostały wzniesione w epoce żelaza i wczesnym średniowieczu w regionie Burren. Świadczy on o stosowaniu tradycyjnych form osadnictwa przez rodziny gaelickie przez cały okres średniowiecza. Obecnie Caherconnell leży w bliskiej odległości od drogi łączącej Leamaneh i Ballyvaughan. Jego mur obwodowy zachował się do wysokości 3 metrów. Wnętrze dziedzińca jest obecnie podwyższone średnio o 0,9 metra ponad zewnętrzną powierzchnię gruntu. Wykopaliska wykazały, że spowodowane zostało to nagromadzeniem się materiału osadniczego wewnątrz muru obwodowego. Zabudowania w obrębie dziedzińca po przeprowadzeniu prac archeologicznych zostały uczytelniona na powierzchni gruntu. Zabytek jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Comber M., Carleton J., Burren Landscape and Settlement, [b.m.w.] 2008.
Comber M., Hull G., Excavations at Caherconnell Cashel, the Burren, Co. Clare: implications for cashel chronology and Gaelic settlement, „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 110C/2010.