Historia
Wieża w Butlerstown zbudowana została pod koniec XV wielu lub w początkach XVI stulecia, z fundacji miejscowego rodu Butlerów. Własnością tejże rodziny była do czasu walk irlandzkich katolików z angielskimi protestantami z połowy XVII wieku. Na skutek interwencji wojsk Olivera Cromwella i zajęcia okolicznych ziem, została w 1654 roku skonfiskowana. W drugiej połowie XVII wieku stała się własnością przybyłej z Anglii rodziny Boxwell, której przedstawiciele w kolejnych latach rozbudowywali sąsiednie zabudowania, ale samą wieżę utrzymywali bez większych przekształceń.
Architektura
Wieżę zbudowano na planie krótkiego prostokąta o długości 9,7 metra i szerokości 8,6 metra, z dłuższymi bokami mniej więcej na osi wschód – zachód. Mury w przyziemu uzyskały grubość około 2,3 metra, przy czym podstawa wieży wzmocniona została pochyłymi elewacjami, powyżej których nieco cieńsze ściany nabudowano pionowo. Całość wzniesiono z łamanego kamienia, przeważnie podłużnego i nieregularnego o średnich oraz małych rozmiarach, ale okazyjnie także przy wykorzystaniu większych głazów. Narożniki wieży wzmocnione zostały dokładnie opracowanymi ciosami. Z ciosów wykonano też obramienia otworów okiennych i portalowych.
Od strony zewnętrznej wieża charakteryzowała się surowymi elewacjami, przeprutymi nielicznymi i zgodnie ze średniowieczną praktyką niesymetrycznie rozmieszczonymi otworami okiennymi i strzeleckimi. Otwory uzyskały formę prostokątnych szczelin. Na poziomie górnych pięter niektóre okna zamknięto półkoliście, ale również były one wąskie, rozglifione do wnętrza. Drugą cechą charakterystyczną wieży było wydatne przedpiersie zakończone schodkowymi blankami. Chroniło ono otwartą galerię obronną w koronie muru obwodowego oraz wieżyczkę strażniczą nadbudowaną na południowo – wschodniej klatce schodowej. Nietypowo umieszczono w niej okna zamknięte łukami w ośle grzbiety. Z elewacji północnej wysunięty został płytki ryzalit przewodu kominowego, nadwieszony wykuszowo na poziomie trzeciej kondygnacji.
Wejście do wieży umieszczono na poziomie gruntu w zachodniej części elewacji północnej. Utworzony tam półkolisty portal z klińcową archiwoltą chroniony był wykuszem machikułowym, nadwieszonym na dwóch konsolach na przedpiersiu. Prowadził do przedsionka zamykanego broną i znajdującego się pod kontrolą otworu tak zwanej mordowni. Brona była rzadko spotykanym rozwiązaniem w wieżach mieszkalnych, najczęściej bowiem zamykano je żelaznymi kratami operującymi ruchem wahadłowym. Oprócz przedsionka w grubości muru północnego umieszczono jeszcze schody na pierwszą kondygnację. Na wprost przedsionka przejście wiodło do ciemnego i niewielkiego ze względu na masywne mury pomieszczenia gospodarczego, doświetlanego jedynie obustronnie rozglifionymi szczelinami.
Wnętrze drugiej kondygnacji wieży musiało pełnić funkcje pomocnicze, było bowiem, podobnie jak przyziemie, słabo doświetlone i pozbawione wyposażenia mieszkalnego (kominek, latryna). Dwa wąski, rozglifione do wnętrza otwory zapewniały skromny dopływ światła od wschodu i zachodu. Pomieszczenie przykryte zostało sklepieniem kolebkowym, zapewne głównie w celu utworzenia mocnej podstawy dla następnego piętra. W murze północnym umieszczono wnękę z której operowano broną i która zapewniała dostęp do otworu mordowni. Ze znajdujących się w niej dwóch szczelin jedna skierowana była na zewnątrz w stronę zachodnią, a druga na klatkę schodową.
Trzecia kondygnacja wieży pełniła funkcje mieszkalne. Ogrzewał ją kominek osadzony pośrodku ściany północnej, natomiast oświetlały trzy okna, po jednym od strony północnej, zachodniej i południowej. Choć były wąskie, to każde utworzono we wnęce z dwoma bocznymi siedziskami. Ponadto z zachodniej wnęki okiennej możliwe było przejście do latryny umieszczonej w grubości muru. Kolejna komora w grubości muru znajdowała się po stronie południowo – wschodniej, gdzie zapewniała dostęp do otworu strzeleckiego. W narożniku północno – wschodnim zakręcały schody, biegnące na czwartą kondygnację już w murze wschodnim.
Wnętrze czwartej kondygnacji wieży miało bardzo podobny układ i przeznaczenie do niżej położonego piętra. Wyjątkiem był brak komory w grubości narożnika południowo – wschodniego, na miejscu której znajdowała się spiralna klatka schodowa wiodąca na piątą kondygnację, a dalej na chodnik straży i do narożnej wieżyczki obserwacyjnej. Wszystkie trzy najwyższe kondygnacje przykryte zostały drewnianymi płaskimi stropami.
Stan obecny
Odrestaurowana w ostatnich latach, wieża w Butlerstown jest dziś znakomitym przykładem irlandzkiej późnośredniowiecznej budowli mieszkalno – obronnej, zachowanej w stanie bardzo bliskim oryginalnemu. Uniknęła poważniejszych przekształceń nowożytnych, choć z trzech stron przylegają do niej późniejsze zabudowania z XVII wieku. W ich wnętrzach znajdują się pokoje do wynajęcia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Colfer B., Wexford castles. Landscape, context and settlement, Cork 2013.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.