Historia
Klasztor dominikański w Burrishoole („conventus Buresulensis”) założony został w drugiej połowie XV wieku, w trakcie drugiego etapu rozprzestrzeniania się mendykanckich konwentów w Irlandii. Jego fundatorami i patronami byli potomkowie anglo-normańskiego rodu przybyłego na wyspę w XII wieku, przedstawiciele klanu Lower Mac William Burke. Inicjatorem założenia klasztoru był w 1469 roku Richard Burke Mac William Iochtar of Turlough, który nadał mnichom ziemie i uzyskał zgodę arcybiskupa Tuam. Po roku sam wstąpił on do klasztoru, pozostając mnichem aż do śmierci. Wkrótce jednak wokół fundacji narosły kontrowersje grożące ekskomuniką, została ona bowiem przeprowadzona bez papieskiego zezwolenia. Dopiero w 1486 roku Innocenty VIII wydał aprobatę na funkcjonowanie konwentu w Burrishoole i zezwolił na budowę kościoła z wieżą obok zabudowań klauzury. Jednocześnie nakazał arcybiskupowi rozgrzeszyć Burke’ów z samowolnych decyzji.
Położenie klasztoru Burrishoole na północno – zachodnich krańcach Irlandii, z dala od głównych ośrodków miejskich Irlandii i angielskich urzędników, uchroniło go przed pierwszą falą reformatorskich działań Henryka VIII. Przed bardziej energicznymi próbami rozwiązania konwentu, z pewnością zabezpieczało go też ubóstwo i brak dużego majątku, który można by skonfiskować. Dzięki temu klasztor oparł się nawet kasatom z czasów królowej Elżbiety I. W latach 70-tych XVI wieku roku załączony został do listy działających konwentów, spisanej przez anonimowego mnicha dla Seraphinusa Cavalli, mistrza zakonu dominikanów.
W 1580 roku klasztor Burrishoole zajęty został przez oddział wojska sir Nicholasa Malby, który urządził sobie w nim kwaterę na czas walk z gaelickimi wodzami hrabstwa Mayo. Doprowadziło to do częściowej przebudowy późnośredniowiecznej klauzury, podczas próby jej ufortyfikowania. Po zakończeniu działań militarnych konwent funkcjonował do początku XVII wieku, kiedy to został podarowany Nicholasowi Westonowi, a następnie Theobaldowi Costillogalenowi. W 1653 roku klasztor miał zostać ponownie zaatakowany i przejściowo okupowany. Jeszcze na początku XVIII stulecia w Burrishoole żyć mieli ostatni członkowie monastycznej społeczności, jednak w kolejnych latach uległa ona rozproszeniu, a opuszczony klasztor popadł w ruinę. Ostatni mnich z Burrishoole umrzeć miał w latach 80-tych XVIII wieku.
Architektura
Burrishoole założone zostało na obszarze przesmyku, u północno – wschodniego brzegu zatoki Clew, po wschodniej stronie niewielkiej rzeki, łączącej zatokę z Lough Feeagh na północy. Klasztor ulokowano na niewielkim wywyższeniu terenu, dlatego w dość bliskiej odległości otoczony był zboczami, zwłaszcza od strony rzeki na północy i zachodzie, choć na południowym – wschodzie teren w niedalekiej odległości zaczynał wzrastać w stronę niewysokich wzgórz.
Kościół klasztorny składał się z krótkiego, jednonawowego korpusu na planie prostokąta i prezbiterium o tej samej szerokości, na wschodzie zamkniętego prostą ścianą. Obie części rozdzielała czworoboczna wieża, stosunkowo krótka, ale tak samo szeroka jak nawa i prezbiterium. Mniej więcej pośrodku południowej elewacji kościoła dostawiona została obszerna kaplica, czy też południowe ramię transeptu. Większa jego część znalazła się po zachodniej stronie smukłej wieży, wzniesionej pod koniec XV wieku, w trzeciej fazie procesu budowlanego (po korpusie z prezbiterium i transepcie). Nawę, prezbiterium i transept pierwotnie przykrywały wysokie, typowe dla późnego gotyku dachy dwuspadowe o stromych połaciach.
Detale architektoniczne kościoła utworzone zostały w eklektycznym stylu późnego gotyku irlandzkiego, charakteryzującym się użyciem zarówno ostrołuków, jak i pełnych łuków, nawiązujących do starszej architektury romańskiej, zapewne uznanej za bardziej rodzimą, niż kojarzony z Anglikami gotyk. W Burrishoole charakterystyczne było bardzo częste wykorzystywanie motywu spłaszczonego ostrołuku. Ponadto jednodzielne i dwudzielne otwory okienne zamykano tak zwanymi oślimi grzbietami i ujmowano wydatnymi gzymsami kapnikowymi. Najbardziej okazałe okna ostrołuczne, wypełnione wielodzielnymi maswerkami, osadzono w południowej ścianie transeptu i wschodniej elewacji prezbiterium. Dużo surowsza była wieża, z murami rozdzielonymi jedynie nielicznymi prostymi otworami szczelinowymi. Główne wejście do kościoła umieszczono w ostrołucznym, sfazowanym portalu zachodnim.
Wewnątrz kościoła transept oddzielono od nawy dwoma arkadami o lekko spłaszczonych ostrołukach, opartymi na cylindrycznym filarze z płaską strefą kapitelową i na przyściennych wspornikach. Arkadami z lekko zaznaczonymi ostrołukami oddzielono też przestrzeń w przyziemiu wieży od prezbiterium i nawy. Obie arkady zostały wzmocnione gurtami. W masywnym południowym murze wieży osadzono schody wiodące na piętro, natomiast po przeciwnej stronie umieszczono kamienne siedziska z podłokietnikami utworzonymi ze wsporników. Nad nimi przyziemie wieży zwieńczono kolebką, co było jedynym murowanym sklepieniem zastosowanym w kościele. Południową ścianę transeptu wypełniono dwoma wnękami: prostą czworoboczną półką ścienną oraz ostrołuczną pisciną ze sfazowaną archiwoltą. Bardzo podobny zestaw wnęk ściennych zastosowano też w południowej elewacji prezbiterium. Przy arkadzie tęczy od strony nawy znajdować się mogło drewniane lektorium, z piętrem osadzonym na kamiennych wspornikach.
Zabudowania klauzury znajdowały się po północnej stronie kościoła, gdzie zajmowały całą długość kościoła, tworząc zwarty czworobok z prawdopodobnie trzema skrzydłami wokół wirydarza. Najstarsze i najważniejsze zapewne było skrzydło wschodnie, które jako jedyne mogło być w pełni murowane. W jego obrębie mieścił się korytarz krużganka, otwarty na wirydarz otworami ze spłaszczonymi ostrołukami. W przyziemiu zapewne znajdował się kapitularz i zakrystia, natomiast na piętrze, zarówno nad pomieszczeniami, jak i nad krużgankiem, musiało funkcjonować dormitorium. Skrzydło północne mogło być przeznaczone na refektarz i kuchnię.
Stan obecny
Kościół klasztorny w większości zachował późnogotycką bryłę. Budynek jest niezadaszony, ale mury obwodowe przetrwały praktycznie w pełnej wysokości, z wieloma detalami architektonicznymi (okna maswerkowe, portale, pisciny, arkady podwieżowe i arkady przy transepcie). Jedyne zmiany to wprowadzone w XVI wieku otwory strzeleckie w zachodniej ścianie transeptu. Spośród zabudowań klauzury zachowała się tylko ściana północna, część ściany zachodniej i ściana zachodnia skrzydła wschodniego z arkadami dawnego krużganka. W murach zabudowań klasztornych widoczne są jeszcze liczne otwory okienne, w tym z obramieniami zdobionymi maskami i bogato profilowanymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
De Breffny B., Mott G., The churches and abbeys of Ireland, London 1976.
McDermott Y., The Dominican friary of Burrishoole: An ‚irregular’ foundation of the Lower Mac William Burkes, „Cathair na Mart: Journal of the Westport Historical Society”, 28/2010.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.