Historia
W okresie mezolitu tereny Burren przyciągały licznymi poglacjalnymi jeziorami, rzekami i wzgórzami zbieraczy, myśliwych i rybaków koczowniczych jeszcze społeczności. W okresie neolitu, około 4000-3000 roku p.n.e., naniesiony przez lodowce materiał skalny umożliwił podjęcie prac budowlanych nad licznymi grobowcami. Zostały one wzniesione dzięki przejściu do bardziej osiadłego trybu życia oraz wykształceniu się podziału klanowego z przypisaniem do konkretnego terytorium. W efekcie społeczności uzyskały poziom organizacji potrzebny do wznoszenia dużych, czasochłonnych budowli oraz wykształciły techniki pozwalające na przemieszczanie olbrzymich głazów. Grobowiec typu klinowego w Burren (gael. Boireann, czyli Kamieniste Miejsce) przypuszczalnie nie był użytkowany dłużej niż w epoce kamienia, bowiem ludność kultury pucharów dzwonowatych epoki brązu, miała już odmienne zwyczaje pogrzebowe i wierzenia, przeważnie nie związane z tradycją megalitycznych budowli grobowych.
Architektura
Grobowiec wzniesiony został na kulminacji wzgórza, w odległości kilkudziesięciu metrów na południowy – zachód od stromej skarpy znanej jako Skok Olbrzyma (ang. Giant’s Leap). Pierwotnie składał się z komory grobowej i przykrywającego ją kamienno – ziemnego kopca, w planie o wydłużonej formie z rodzajem klina w części czołowej. Ponadto wzdłuż krawędzi podstawy kopca umieszczony był rząd większych kamieni tworzących obramienie, wzmacniających całą konstrukcję i mających zabezpieczać ją przed rozproszeniem drobniejszego materiału budowlanego.
Komora grobowa miała wydłużoną, korytarzową formę o długości około 7,5 metra, podzieloną kamieniem przegrodowym na przedsionek po stronie zachodniej i właściwą część po stronie wschodniej. Ściany obu części wzniesione zostały z dużych głazów układanych dłuższymi bokami w pionie, w tym jednym płaskim kamieniem zamykającym konstrukcję od wschodu oraz dwoma tak zwanymi kamieniami portalowymi flankującymi położone na zachodzie wejście. Całość uzupełniały mniejsze kamienie wypełniające szpary lub podpierające większe kamienie. Komorę włącznie z przedsionkiem przykryto pięcioma masywnymi głazami o płaskich kształtach, pełniącymi rolę stropów, z których największe miały wymiary 1,7 x 2 metry i 1,4 x 2 metry, 1,3 x 2 metry oraz około 0,2-0,3 metra grubości. Choć żaden z kamieni użytych do budowy ścian i zadaszenia nie został opracowany przy użyciu narzędzi, różnice między głazami użytymi do budowy ścian przedsionka a głazami użytymi do budowy głównej części komory sugerowałyby, że całość została wzniesiona w dwóch fazach. Zapewne wiązałoby się to z przedłużeniem kopca kurhanu ku zachodowi.
Jako kamienie portalowe użyte zostały dobrze dopasowane płaskie głazy, ustawione poprzecznie w stosunku do dłuższej osi galerii, północy o wysokości 1,1 metra, południowy o wysokości 0,9 metra. Oba należały do prostej fasady grobowca, która prawdopodobnie łączyła się z krańcami zewnętrznego obramienia kurhanu. Utworzyły one wejście o szerokości 0,6 metra, wiodące do przedsionka o wymiarach 2,5 x 1,1 metra. Od północy przedsionek ograniczał jeden duży kamień, od południa dwa. Wspomniany kamień przegrodowy między przedsionkiem a właściwą częścią komory, długi na 1,7 metra, gruby na 0,25 metra i wysoki na 1,1 metra, został osadzony w ścianach galerii. Chociaż blokował dostęp do części grobowej, jego podstawa nie została wkopana do ziemi.
Główna komora uzyskała 4,5 metra długości. Zwężała się od 1,3 metra szerokości w pobliżu kamienia przegrodowego do 1 metra szerokości na wschodzie. Jej ściany zbudowano z nieregularnie rozmieszczonych głazów o wysokości nie przekraczającej 1 metra, których rozmiar zmniejszały się w kierunku wschodnim. Południową stronę utworzyły trzy głazy, natomiast północną cztery kamienie. Kamień zamykający wschodni koniec komory został umieszczony poza końcami ścian bocznych. Nie wiadomo jaką funkcję pełnił dobrze osadzony w podłożu kamień na zewnątrz głównej części komory grobowej, który niejako kontynuował linię północnej ściany galerii na wschód.
Stan obecny
Komora grobowca, powszechnie zwana od pobliskiej skarpy Grobowcem Olbrzyma (ang. Giants Leap Wedge Tomb) jest dziś jedną z najlepiej zachowanych konstrukcji neolitycznych na terenie hrabstwa Cavan, a może nawet i całej Irlandii. Obecnie znajduje się na małej polanie pośród współcześnie nasadzonych drzew, które częściowo przysłaniają rozległe widoki. Dawny kopiec wokół komory niestety uległ prawie całkowitemu rozproszeniu, choć możliwe jest dzięki temu dokładniejsze poznanie konstrukcji samej komory. Widoczne w jej pobliżu głazy zapewne pozostały po tworzącym obramienie kurhanu pierścieniu (ang. kerb).
W pobliżu na terenie Burren znajdują się jeszcze dwa warte uwagi grobowce portalowe oraz jeden grobowiec klinowy (ang. Tullygobban Hill Wedge Tomb). Komora tego ostatniego znajduje się jednak w dużo gorszym stanie niż w opisanym Grobowcu Olbrzyma. Jej kamienie tworzące zadaszenie w większości uległy obsunięciu z głazów tworzących ściany, które z kolei częściowo zostały rozgrabione, a częściowo zawalone. Kopiec grobowca uległ rozproszeniu i choć jest częściowo czytelny, to nie przykrywa komory grobowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borlase W., The dolmens of Ireland, London 1897.
O’Donovan P.F., The Archaeological Survey of County Cavan, „Ulster Journal of Archaeology”, Third Series, Vol. 60/2001.
Sherlock R., Northwest Co Cavan Survey: An Archaeological Survey of Northwest Cavan – The Other Burren, Dublin 2006.
Valera R., Ó’Nualláin S., Survey of the megalithic tombs of Ireland, volume III, Dublin 1972.