Historia
Wieża mieszkalna w osadzie Kiltrany (gael. Cill Dalláin), od schyłku średniowiecza zwanej również Burnchurch, zbudowana została w późnych latach XV wieku, z fundacji jednej z gałęzi możnego rodu FitzGeraldów, zamieszkującej na terenie hrabstwa Kilkenny. W posiadaniu wieży byli oni do połowy XVII wieku, kiedy to utracili Burnchurch na rzecz wojskowego z armii Olivera Cromwella, pułkownika Williama Wardena, w ramach represji po upadku katolickiego powstania. W XVIII stuleciu Burnchurch przeszło na własność rodziny Flood, która zamieszkiwała w wieży aż do 1817 roku. Porzucona na rzecz wygodniejszej siedziby mieszkalnej popadła w zaniedbanie, które szybko doprowadziło do ruiny sąsiednie zabudowania i obwarowania.
Architektura
Wieża wzniesiona została na stosunkowo płaskim terenie, lekko opadającym po stronie wschodniej ku oddalonej o paręset metrów rzece. Stanowiła południowo – zachodnią część obwodu muru otaczającego dziedziniec o długości około 30 metrów. Wjazd na jego teren prawdopodobnie możliwy był od północy, gdzie flankować bramę mogła narożna cylindryczna baszta. Miała ona wysokość około 12 metrów i średnicę 5 metrów, z wnętrzem podzielonym na cztery kondygnacje. W obrębie dziedzińca znajdować się miał niski budynek mieszczący aulę (ang. hall) lub kuchnię.
Wieża mieszkalna zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach 10,2 x 9,5 metra. Pomimo masywnych murów jej bryłę utworzono smukłą, wzmocnioną w przyziemiu cokołem o charakterystycznych pochyłych zewnętrznych elewacjach. Krótsze boki wschodni i zachodni nadbudowano dodatkowymi kondygnacjami, tworzącymi prostokątne platformy obronno – strażnicze, sięgające około 18 metrów wysokości. Ściany wzniesiono z łamanego, opracowanego od strony lica kamienia, ze wzmocnieniem narożników większymi i dokładnie opracowanymi ciosami. W murach umieszczono liczne, nieregularnie rozmieszczone otwory szczelinowe, w tym charakterystyczną dla irlandzkich wież mieszkalnych strzelnicę osadzoną w samym narożniku. Większe okna jedno- i dwudzielne umieszczono jedynie na najwyższym piętrze. Zostały one zamknięte dekoracyjnymi łukami w ośle grzbiety i ujęte gzymsami kapnikowymi. Koronę murów zwieńczono blankowanym przedpiersiem, utworzonym zarówno na niższych bokach północnym i południowym, jak i na wyższych bokach zachodnim i wschodnim.
Wejście do wieży utworzono na poziomie gruntu w północnej części elewacji wschodniej, tak by było skierowane na dziedziniec. Osadzony został tam uskokowy portal z lekko spłaszczonym ostrołukiem archiwolty, pierwotnie zapewne zamykany żelazną kratą operującą ruchem wahadłowym. Krata ta mogła być blokowana łańcuchem przeciąganym przez otwór w murze. Dodatkowo ochronę wejścia zapewniał wykusz machikułowy, nadwieszony na dwóch konsolach na przedpiersiu dokładnie nad portalem.
Wnętrze wieży podzielono na pięć kondygnacji, z których najwyższa osadzona została na niżej położonym sklepieniu kolebkowym. Pozostałe piętra przykryto płaskimi, drewnianymi stropami. Przyziemie dostępne było poprzez przedsionek w grubości muru, chroniony otworem tak zwanej mordowni. Główne pomieszczenie parteru było słabo oświetlone, ale wyposażone w liczne wnęki – półki ścienne, pełniło więc rolę składu lub spiżarni. Na pierwsze piętro prowadził prosty bieg schodów w grubości narożnika południowo – wschodniego. Wyżej przechodziły one w ścianę południową, gdzie tworzyły skomplikowany układ kilku klatek schodowych, między innymi ze spiralnymi schodami w narożniku południowo – zachodnim i południowo – wschodnim.
Trzecia kondygnacja prawdopodobnie była pierwszą która pełniła funkcje mieszkalne, była bowiem wyposażona w kominek osadzony w ścianie północnej. Z trzech stron, od północy, zachodu i południa, jej wnętrze doświetlały wąskie otwory okienne, ponadto w grubości muru północno – zachodniego narożnika znajdowała się latryna. Wiódł do niej wąski korytarzyk, dwukrotnie zakręcający w celu zapewnienia większej prywatności. Grubość masywnego muru wschodniego wypełniała natomiast podłużna komora o funkcji obronnej, dająca między innymi dostęp do narożnego południowo – wschodniego otworu strzeleckiego. Powyżej znajdowała się niska i całkowicie ciemna kondygnacja przykryta wspomnianym powyżej sklepieniem kolebkowym.
Najważniejsze pomieszczenie mieszkalno – reprezentacyjne wieży zajmowało piątą kondygnację, ogrzewaną kominkiem i oświetlaną oknami z każdej strony świata. Z wnęki okna zachodniego wąski korytarz w grubości muru prowadził do latryny ukrytej za zakrętem narożnika. Przed owym zakrętem znajdował się jeszcze przykrywany otwór w podłodze, wiodący do ciasnej celi, czy też kryjówki w przestrzeni między sklepieniem a murem wieży.
Stan obecny
Wieża Burnchurch należy do najlepiej zachowanych późnośredniowiecznych budowli mieszkalno – obronnych na terenie Irlandii, z minimalnymi przekształceniami nowożytnymi (zachodnie okno na poziomie trzeciej kondygnacji, zamurowany otwór w elewacji wschodniej). Oprócz niej zachowała się narożna cylindryczna baszta, natomiast nie ma już widocznych gołym okiem śladów po pozostałych zabudowaniach i murze otaczającym dziedziniec. Zabytek jest udostępniony dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burtchaell D., The Geraldines of County Kilkenny, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 2, No. 4/1892.
Leask H.G., Irish castles and castellated houses, Dundalk 1951.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.
Sweetman D., The Medieval Castles of Ireland, Woodbridge 2000.