Historia
Pierwsza budowla sakralna na terenie Buolick funkcjonowała co najmniej od początku XIII wieku, kiedy to dziesięciny z „Gortcorke”, identyfikowanego z Buolick, przekazane zostały szpitalowi św. Jana Chrzciciela w Dublinie. W 1259 roku burgrabia Buolick, John Adam, dodatkowo przekazał temu samemu szpitalowi połowę zagrody lub pola. W wykazie z lat 1302-1307 probostwo Buolick zostało wycenione na 13 grzywien, natomiast w 1437 roku na 40 szylingów.
Prawdopodbnie około połowy XV wieku, być może wraz z budową sąsiedniej wieży mieszkalnej, w Buolick ufundowany został murowany kościół, początkowo o formie budowli salowej z wieżą. Pod koniec XV wieku lub w początkach XVI stulecia został on powiększony o wyodrębnione prezbiterium, prawdopodobnie z detalem architektonicznym wzorowanym na kościele opactwa Kilcooly i kościele farnym w Callan, obu wzniesionymi w późnych latach XV wieku.
Pierwsze problemy budowla mogła odczuć w okresie reformacji, gdy w latach 40-tych XVI wieku skasowano szpital św. Jana Chrzciciela w Dublinie. W 1615 roku wikariuszem w Buolick był niejaki Nicholas Netterville, chociaż w kościele nie odbywały się już nabożeństwa i znajdował się on w złym stanie. Jeszcze w 1640 roku do kościoła przynależało sześć akrów ziemi ornej, porozpraszanych po okolicznych wzgórzach i w okolicy miasta. Być może ostateczny kres funkcjonowaniu budowli przyniósł pożar, jaki w bliżej nieznanym okresie naruszył mury kościoła.
Architektura
Kościół zbudowany został na lekko pofałdowanym regionie wschodniej części hrabstwa, po zachodniej stronie zamku i późniejszej wieży mieszkalnej, w odległości około 175 metrów od tej drugiej. Wzniesiono go na niewielkim wywyższeniu terenu powyżej przepływającego w pobliżu strumienia. Obszar w jego najbliższym sąsiedztwie przeznaczono na cmentarz, który zapewne już w okresie średniowiecza posiadał jakąś formę ogrodzenia, najpewniej w postaci ziemnego wału o owalnym lub kolistym rzucie, być może z drewnianym zwieńczeniem w koronie.
W okresie późnego średniowiecza kościół farny w Buolick był jedną z największych budowli sakralnych w regionie. Składał się z wydłużonej, prostokątnej nawy o długości 23,5 metrów i szerokości 9,9 metrów, niższego, prostokątnego w planie prezbiterium o wymiarach 9,7 x 7,9 metrów oraz smukłej, czworobocznej wieży wielkości 4,4 x 4,6 metra, umieszczonej po zachodniej stronie nawy. Bryła ta powstała w połowie XV wieku, za wyjątkiem prezbiterium, które dobudowano nieco później do starszej nawy. Mury wzniesiono ze z grubsza opracowanego wapienia, układanego w dość regularne warstwy. Narożniki budowli nie zostały wzmocnione masywniejszymi ciosami.
W części cokołowej ściany nawy kościoła wzmocnione zostały większą grubością i pochyłymi zewnętrznymi elewacjami (ang. batter). Wejście znajdowało się od północy i południa w zachodniej części nawy, gdzie utworzono dwa naprzeciwległe ostrołuczne, sfazowane portale. Oświetlenie nawy pomimo znacznych rozmiarów zapewniały jedynie dwa szczelinowe, rozglifione do wnętrza okna, utworzone od północy i południa we wschodniej części. Ich ościeża zostały sfazowane i zwieńczone łukami w ośle grzbiety. Pierwotnie, przed dostawieniem wydzielonego prezbiterium, musiały doświetlać część kościoła z ołtarzem. Z pierwotną funkcją prezbiterialną musiały być też związane dwie wnęki w ścianie wschodniej nawy.
Prezbiterium połączone zostało z nawą za pomocą ostroułcznie zamkniętej arkady tęczy ze sfazowaną archiwoltą od strony korpusu i przejściem wzmocnionym w środkowej części gurtem, nadwieszonym na dwóch wspornikach, podobnych do zastosowanych w opactwie Kilcooly i kościele farnym w Callan. Oświetlenie prezbiterium zapewniały wąskie jednodzielne okna w ścianie północnej i południowej. Tradycyjnie ścianę wschodnią wyróżniono okazalszym oknem, przez które promienie słoneczne wpadały na ołtarz główny. Był to otwór dwudzielny, szeroko rozglifiony do wnętrza, fazowany od zewnątrz, zwieńczony profilowanymi łukami w ośle grzbiety. Dla odmiany prostsze okna boczne zamknięto półkoliście. Wszystkie okna kościoła pierwotnie zamykane były od środka drewnianymi okiennicami. W południowej ścianie prezbiterium, w pobliżu wschodniego narożnika, utworzono wnękę sakramentarium z półkolistym zamknięciem.
Wieża wzniesiona od zachodu na osi nawy pierwotnie dostępna była jedynie z wnętrza kościoła. Mieściła cztery kondygnacje, z których jedynie przyziemie przykryto ostrołucznym sklepieniem, a pozostałe piętra rozdzielono drewnianymi stropami. Od strony zewnętrznej w przyziemiu została wzmocniona cokołem podobnym do zastosowanego w nawie. Powyżej w murach pozostawiono kilkanaście otworów maczulcowych po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. W ścianie południowej przyziemia umieszczono mały otwór szczelinowy z rozglifieniem skierowanym do wnętrza. Podobne otwory umieszczono też od zachodu, północy i południa na piętrach, gdzie wiodły wewnętrzne drewniane schody. Dużych okien nie było nawet na najwyższym, przeznaczonym na dzwony piętrze. Zwieńczenie wieży miało formę blankowanego przedpiersia, co dawało całej konstrukcji charakter budowli obronnej.
Stan obecny
Kościół stanowi dziś okazałą, niezadaszoną ruinę z prawie w całości zachowanymi murami nawy i prezbiterium oraz z częściowo zawaloną więżą zachodnią, pozbawioną dużej części ściany wschodniej i części ściany południowej. Mury kościoła posiadają w wielu miejscach pęknięcia, powstałe w trakcie pożaru, ponadto niektóre odcinki zostały odbudowane (północna ściana prezbiterium) i wzmocnione w trakcie współczesnych działań renowacyjnych. Wstęp na teren kościoła jest ogólnodostępny, choć pozostaje on budowlą mało znaną i rzadko odwiedzaną.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Clutterbuck R., The Settlement and Architecture of Later Medieval Slieveardagh, County Tipperary, vol. I-II, Dublin 1998.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.