Historia
Najstarszy zamek między osadami Bruree Lower (gael. Brugh Rígh) i Lotteragh Upper, pierwotnie zwany Dún Eochair Maige, prawdopodobnie zbudowany został już w początkach XI wieku, z inicjatywy celtyckich władców Uí Fhidgente, a być może z fundacji Briana Bóraime (Briana Boru) króla Munsteru. Co wyjątkowe, była to już wówczas budowla murowana. Jej powstanie mogło mieć związek z historią regionu, co najmniej od siódmego wieku podzielonego na dwie połowy zwane Cairpre i Conall. Uí Chonaill Gabra zajmowało zachodnią część, a Uí Chairpre centralne rejony późniejszego hrabstwa Limerick. Każda z tych połówek była odrębnym podkrólestwem, które rywalizowały ze sobą o zwierzchnictwo Uí Fhidgente. Brugh Rígh było natomiast majątkiem królewskim, a zatem terytorium neutralnym pozostającym poza obrębem dwóch wspomnianych władztw. Stanowiło niejako stolicą Uí Fhidgente i siedzibę władców nadrzędnych.
Na skutek inwazji z 1169 roku, okoliczne tereny dostały się pod władzę anglo-normańskich lordów, przy czym w początkach XIII wieku zamek należał do rodziny de Marisco. John de Marisco, syn justiciara Geoffreya, otrzymał wraz z żoną Mabel majątek Bruree od Hamo de Valognes i prawdopodobnie niedługo później dobudował do starych obwarowań niedużą wieżę mieszkalną. Bruree zapewne nie miało być stałą rezydencją rodową. John mieszkał później głównie w Corcomohide, niedaleko Ballyagran, gdzie w latach 20-tych XIII wieku również ufundował wieżę, natomiast zamek nieopodal Bruree i Lotteragh prawdopodobnie oddał w zarząd lennikom.
W XVI wieku Bruree znajdowało się w rękach możnego rodu Lacy, płacącego czynsze earlom Desmond. W latach 1641-1642 przyłączyli się oni do wojsk irlandzkiej konfederacji katolików, walczącej z angielskimi protestantami, co po upadku powstania spowodowało konfiskaty i oddanie Bruree w dzierżawę kapitanowi wojsk Olivera Cromwella, Robertowi Stannard. W późniejszych latach zamek znajdować się miał ponownie w rękach rodu Lacy, ale był obciążony długami u niejakiego Nicholasa Haly’ego z Limerick. Według ówczesnych zapisów majątek składać się miał z ziemi o powierzchni 300 akrów, dwóch młynów, grobli, dziedzińca i trzech małych zamków, co zapewne odnosiło się do wież. Bruree zamieszkiwane było najdalej do XVIII wieku, bowiem w XIX stuleciu zamek znajdował się już w stanie zaawansowanej ruiny. W 1830 roku w trakcie wichury zawalić się miała jedna z wież, kolejna ostatecznie zanikła w drugiej połowie XX wieku.
Architektura
Zamek zbudowany został na zachodnim, wysokim brzegu rzeki Maigue. Początkowo składał się z obwodu kamiennego muru obronnego o kształcie w planie zbliżonym do owalu, z dość prostą częścią wschodnią, przyległą do nadrzecznej skarpy, i zaobloną częścią zachodnią, gdzie dziedziniec zamknięto krótkimi, prostymi odcinkami. Mur miał około 2 metry grubości w przyziemiu, wyżej natomiast zwężał się do około 1 metra. Jego wysokość sięgała co najmniej 5 metrów. Wzniesiony został z ułożonych w nierównych warstwach, przewiązanych zaprawą kamieni, odpowiadających architekturze sakralnej sprzed anglo-normańskiej inwazji. Przypuszczalnie z trzech stron, za wyjątkiem odcinka chronionego rzecznym korytem, zamek zabezpieczał rów suchej fosy. Zabudowa wewnętrzna najpewniej była konstrukcji drewnianej.
Prawdopodobnie w XIII wieku w zachodnią część obwodu muru obronnego wpisano wieżę mieszkalną, wzniesioną w ten sposób, że jedna z jej dłuższych ścian stała się odcinkiem muru obwodowego. Wieżę wzniesiono na planie prostokąta o stosunkowo niewielkich rozmiarach. Wejście do niej znajdowało się w południowej części ściany wschodniej na poziomie gruntu, choć mogło ono zostać utworzone wtórnie, w czasach gdy wygoda przeważyła nad obronnością. Pierwotne wejście znajdować się mogło na poziomie pierwszego pietra, powyżej wydatnej części cokołowej, o typowych dla anglo-normańskiego budownictwa pochyłych zewnętrznych elewacjach. Przyziemie wieży dzieliło się na dwie małe, podsklepione komory, być może podzielone ścianką działową wtórnie. Na pierwszym piętrze znajdowała się komnata mieszkalna, wyposażona w wykusz latryny. W jej północnej ścianie znajdowały się schody wiodąca na najwyższą kondygnację. Jako, że wieża miała niewielkie rozmiary, w jej sąsiedztwie musiał funkcjonować budynek auli (ang. hall), przypuszczalnie zgodnie z angielską modą jedno lub dwukondygnacyjny, na rzucie prostokąta.
W XV wieku do wschodniej części muru obwodowego dobudowano wieżę bramną, podobnie jak starsza wieża mieszkalna, w całości osadzoną wewnątrz dziedzińca. Została zbudowana na murze z XI wieku, ale najwyraźniej także na kamieniach pochodzących prawdopodobnie z początku XIII wieku. U podstawy wieży zbudowano łuk odciążający, aby ustabilizować ją nad wcześniejszymi fundamentami. Uzyskała ona niewielkie rozmiary oraz bardzo smukłą bryłę, założoną na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 6,3 x 5,8 metra. W przyziemiu wieży umieszczono przejazd bramny, przesunięty od osi ku zachodowi, celem pomieszczenia w grubości muru wschodniego małej komory dla strażnika. Wyżej znajdowała się wydzielona stropem pozbawiona otworów przestrzeń, zapewne pełniąca rolę składu. Kolejne piętro podsklepiono, wyposażono w okna z siedziskami we wnękach oraz latrynę. Ponadto w narożniku muru wieży osadzono spiralną klatkę schodową, prowadzącą na dwie najwyższe, rozdzielone stropem kondygnacje.
Stan obecny
Do czasów współczesnych w całości zachowała się jedynie niezadaszona XV-wieczna wieża bramna. Pozostała zabudowa przetrwała we fragmentach tylko w południowej i wschodniej części dawnego dziedzińca, pomimo, że jeszcze w XX wieku stała duża część wieży anglo-normańskiej i przyległych murów obronnych, rozebranych w 1979 roku, a następnie w kolejnych partiach zniszczonych w trakcie ulewnych deszczy z 1982 roku. Obecnie długość zachowanych murów obronnych wynosi 10 i 6 metrów, przy czym są one częściowo zniszczone, z wypłukaną zaprawą, w niektórych partiach pokryte roślinnością i widoczne głównie od strony dawnego dziedzińca, gdzie poziom gruntu jest teraz wyższy niż pierwotnie. Pomimo tego są to bardzo cenne zabytki, identyfikowane jako jedne z najstarszych zachowanych przednormańskich, murowanych przy użyciu zaprawy budowli obronnych na terenie Irlandii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
MacCotter P., O’Keeffe T., Ireland’s oldest stone castle, „Archaeology Ireland”, Vol. 34, No. 1/2020.
Salter M., The castles of North Munster, Malvern 2004.
Westropp T.J., The Ancient Castles of the County of Limerick (Western Baronies), „Proceedings of the Royal Irish Academy: Archaeology, Culture, History, Literature”, Vol. 26, 1906/1907.