Historia
Wieża mieszkalna Brownsford zbudowana została pod koniec XV wieku lub w pierwszej połowie XVI stulecia, jako jedna z siedzib możnego rodu FitzGeraldów, usytuowana wzdłuż ważnego szlaku lądowego między Inistioge i New Ross. Miejscowa gałąź rodu, zwana niekiedy Barron lub Baron, była nieliczna, ale na krótko zyskała na znaczeniu, gdy jeden z jej członków został biskupem Ossory w latach 1528-1550. Być może właśnie wówczas przeprowadzono prace budowlane w Brownsford. W okresie nowożytnym wieża zapewne szczęściliwe unikała poważniejszych zniszczeń, dzięki czemu przez bardzo długi czas, jak na budowle tego typu, pełniła funkcje rezydencjonalne. Jeszcze w 1839 roku poddawana była pracom remontowym i posiadała zadaszenie.
Architektura
Wieża zbudowana została na stoku wzgórza, opadającego łagodnie w dolinę niewielkiego strumienia po stronie zachodniej i północnej, zmierzającego ku nieodległemu ujściu do większej rzeki Nore. Na południe od wieży rozległy płaski teren zwany Curraghmore zapewniać mógł przestrzeń dla zabudowań zaplecza gospodarczego. Sama wieża wzniesiona została na planie prostokąta o wymiarach około 8,6 x 8 metrów. Była to więc budowla niedużych rozmiarów, posiadająca smukłą bryłę mieszczącą cztery główne kondygnacje, nad którymi dwie krótsze ściany podwyższono w celu utworzenia strażniczo – obserwacyjnych platform. Całość zbudowano z łamanego kamienia oraz dużych ciosów wzmacniających narożniki i tworzących obramienia okienne.
Elewacje zewnętrzne wieży rozdzielono licznymi, ale w większości wąskimi otworami okiennymi, doświetlającymi i strzeleckimi. Zgodnie ze średniowieczną praktyką przebite zostały one nieregularnie, przy czym większe okna zastosowano jedynie na górnych piętrach. Większość otworów miała formę prostych szczelin, niektóre utworzono nieco szersze z zamknięciami w ośle grzbiety i sfazowanymi obramieniami. Na najwyższym piętrze umieszczono w ścianach wzdłużnych dwa okna dwudzielne z bardziej dekoracyjnymi archiwoltami oślich grzbietów. Poza tym elewacje wieży były proste, być może pierwotnie otynkowane. W przyziemiu część cokołowa posiadała najgrubsze ściany i pochyłe lico zapewniające większą stabilność smukłej budowli. Wejście do wieży prowadziło z poziomu gruntu, poprzez ostrołuczny portal zabezpieczony nadwieszonym nad nim na najwyższym piętrze wykuszem. Niezadaszone części galerii obronnych w koronie murów mogły być chronione blankowanym przedpiersiem.
Wejście do wieży prowadziło do chronionego tzw. mordownią przedsionka i dalej do pomieszczenia o przeznaczeniu gospodarczym i pomocniczym. Proste biegi schodów w grubości muru obwodowego prowadziły do drugiej i trzeciej kondygnacji, a stamtąd spiralna klatka schodowa zapewniała dostęp na poddasze i poziom obronny. Piętra wieży pełniły funkcje mieszkalne. Najważniejsza komnata mogła się znajdować na trzeciej kondygnacji, być może nietypowo pełniącej rolę reprezentacyjnej auli (ang. hall), ogrzewanej kominkiem i wyposażonej w latrynę. Otwory okienne były rozglifione do wnętrza, te w głównych pomieszczeniach osadzone w szerokich wnękach. Ponadto w grubych murach znajdowały się wnęki – półki ścienne oraz korytarze zapewniające dostęp do otworów strzeleckich i latryn. Wąskie pomieszczenia, umieszczone na najwyższych kondygnacjach krótkich boków wieży, zapewne służyły strażnikom mającym służbę na blankach.
Stan obecny
Brownsford jest bardzo dobrze zachowaną późnośredniowieczną wieżą mieszkalną o murach obwodowych praktycznie pełnej wysokości. Co więcej pozbawiona jest większych przekształceń nowożytnych, z widocznym pełnym zestawem oryginalnych otworów okiennych i portalowych. Nie przetrwało jedynie zwieńczenie przedpiersia oraz wykusz machikułowy nad wejściem. Zabytkowa budowla znajduje się obecnie w centrum dużego współczesnego prywatnego kompleksu rolniczego, chociaż nowożytne zabudowania nie są do niej bezpośrednio przyłączone, jak w wielu innych podobnych miejscach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Burtchaell G.D., The Geraldines of the County Kilkenny. Part III. The Barons of Brownsford, „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Fifth Series, Vol. 3, No. 4/1893.
Kennington McCarthy J., Castles in Space. An Exploration of the Space in and Around the Tower Houses of South-East Kilkenny, Belfast 2007.
Salter M., The castles of Leinster, Malvern 2004.