Historia
Klasztor Bonamargy założony został pod koniec XV wieku z fundacji Rorego MacQuillana. Początkowo stanowił część głównej kongregacji franciszkańskiej, ale już około 1500 roku przeniesiony został do trzeciego zakonu franciszkańskiego, tak zwanych tercjarzy, zgromadzenia które wyróżniało się liczniejszymi przywilejami. Jako pierwszą budowlę zakonnicy wznieśli w Bonamargy skromny, ale murowany kościół, do którego w drugiej fazie dobudowano skrzydło wschodnie klauzury. Pozostałe pomieszczenia do końca średniowiecza musiały być drewniane.
W 1584 roku nieopodal Bonamargy rozegrała się zwycięska dla Anglików bitwa z Irlandczykami. Po jej zakończeniu w klasztorze osadzony został angielski oddział wojskowy, który wykorzystywał kościół klasztorny jako stajnie, a klauzurę jako pomieszczenia garnizonowe. Jeszcze w tym samym roku został on z zaskoczenia zaatakowany w nocy przez Szkotów MacDonnella, co doprowadziło do pożaru i spalenia przykrytego strzechą dachu kościoła. Atak zakończył się niepowodzeniem, natomiast zrujnowany klasztor wkrótce potem na parędziesiąt lat porzucono.
W pierwszej ćwierci XVII wieku zabudowania klasztorne przeznaczono na bazę dla franciszkańskiej misji w Szkocji, mającej na celu rekatolizację protestanckiego społeczeństwa przy wykorzystaniu irlandzkiego kleru, który w odróżnieniu od szkockiego wciąż jeszcze mówił językiem gaelickim. Z fundacji pierwszego earla Antrim około 1621 roku przeprowadzono konieczne naprawy i rozbudowę o skrzydło południowe, w którym fundator umieścił dwoją prywatną kaplicę. Funkcjonowanie odnowionego klasztoru zakończył irlandzki bunt z 1641 roku, w trakcie którego do Ulsteru wysłano protestanckie wojska. Aresztowały one drugiego earla Antrim i zajęły jego dobra. Kościół klasztorny służył jeszcze jako parafialny do drugiej połowy XVIII wieku, kiedy to ze względu na zły stan został ostatecznie porzucony.
Architektura
Klasztor zbudowany został z brązowego, łączonego wapienną zaprawą piaskowca. Usytuowano go w dolinie ujścia Margy, po wschodniej stronie rzeki, a po północnej stronie jej mniejszego dopływu. Konwent zajmował obszar o wymiarach około 80 x 110 metrów, na którym znajdował się skromny kościół oraz sąsiadujące z nim zabudowania klauzury. Ponadto u schyłku średniowiecza w pewnej odległości musiały funkcjonować jeszcze drewniane lub szachulcowe zabudowania gospodarcze. Wjazd na teren klasztoru znajdował się po stronie północno – wschodniej.
Kościół klasztorny był prostą, bezwieżową budowlą na planie wydłużonego prostokąta o wewnętrznej długości około 30 metrów i szerokości 7,5 metra, bez wyodrębnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Wnętrze kościoła oświetlały okna ostrołuczne, przy czym w ścianie północnej nie umieszczono żadnego, zapewne ze względu na sąsiadujący krużganek. Największe okno maswerkowe tradycyjnie utworzono na osi ściany wschodniej, skąd oświetlało ołtarz. Główne wejście do kościoła prawdopodobnie znajdowało się w ścianie zachodniej. Ponadto pierwotnie portale znajdowały się we wschodniej części ściany południowej i północnej, lecz po dobudowaniu skrzydła klauzury konieczne było zamurowanie portalu północnego i utworzenie nowego, prostego portalu o ostrołucznej archiwolcie, umieszczonego w ścianie północnej nieco bardziej na wschodzie.
Klauzura Bonamargy nie miała typowej formy kwadrum z wirydarzem otoczonym przez krużganki, trzy skrzydła i kościół. W Bonamargy z kościołem od północy sąsiadowało jedynie murowane skrzydło wschodnie i dwa skrzydła krużganka, zapewne konstrukcji drewnianej. W przyziemiu budynku od południa mieścił się korytarz łączący skrzydło z kościołem, krużgankiem i klatką schodową w grubości muru. Od północy z korytarzem sąsiadowało niewielkie pomieszczenie przykryte sklepieniem kolebkowym i oświetlane pojedynczym oknem od wschodu, być może pełniące funkcję zakrystii. Pozostałą część przyziemia budynku wypełniała duża podsklepiona sala, zapewne służąca jednocześnie za refektarz i kapitularz. Na piętrze układ był podobny, z tym że pomieszczenie południowe było większe, ze względu na brak południowego korytarza. Duża sala północna na piętrze skrzydła musiała mieścić dormitorium, połączone z niewielkim ryzalitem latrynowym przy ścianie północnej. Poszczególne pomieszczenia łączyły ostrołuczne, fazowane portale, oświetlenie natomiast zapewniały wąskie okna o czworobocznych obramieniach.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się trzy ściany późnośredniowiecznego kościoła: dwie wzdłużne, północna i południowa oraz wschodnia szczytowa. W ścianie wschodniej widoczne jest późnogotyckie okno z reliktami maswerku, przetrwał też portal północny i południowy oraz zamurowane okna w ścianie południowej. W stosunkowo dobrym stanie przetrwały mury skrzydła wschodniego, z uszkodzonymi murami przebudowanego w XVII wieku piętra. W całości nowożytnym dodatkiem jest kaplica po południowej stronie kościoła oraz budynek bramny. Teren klasztoru jest dziś pokryty znaczną ilością nowożytnych grobów, z powodu których teren we wschodniej części podniósł się aż około o 1,5 metra, a w południowej o 2 metry.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bell J.L., McNeill T., Bonamargy Friary, County Antrim, „Ulster Journal of Archaeology”, Third Series, Vol. 61/2002.
Mooney C., Franciscan Architecture in Pre-Reformation Ireland (Part I), „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland”, Vol. 85, No. 2/1955.
Salter M., Abbeys and friaries of Ireland, Malvern 2009.